بحر طویل ازدواج حضرت فاطمة الزهرا سلام الله علیها

بحرطویل ازدواج حضرت زهرا(س)وحضرت علی (ع)
به بزم انبیا امشب نشاط دیگری پیداست، می‌بینم گل لبخند شادی بر لب آدم، تو گویی با ادب بستند صف، پیغمبران از نوح و ابراهیم و اسحاق و کلیم الله و روح‌الله و یعقوب و جناب یوسف و داود و فرزندش سلیمان در کف هر یک گلی از آیه‌های نور و آوای مبارک بادشان بر لب که ای مولا مبارک باد بر قد رسایت خلعت شادی و اوج تخت دامادی، مبارک باد ای جان محمّد وصل زهرایت، چه نیکو همسری بخشیده ذات حقتعالایت، که باشد روح پاک و بضعه پیغمبر اکرم. سماوات العلی امشب همه دریای نورند و ملایک شاد و مسرورند و عالم سینۀ سینا و دل‌ها محفل طورند، جبریل امین از جانب دادار منان آمده در محضر پیغمبر اکرم، پیام آورده از حق با سلامی گرم بر احمد که ما در آسمان خواندیم اول خطبۀ عقد امیرالمؤمنین و دخترت زهرای اطهر را، تو باید در زمین اینک ببندی عقد آنان را، دو خورشید فروزان را، دو دریای خروشان را، دو روح پاک ایمان را، دو وجه ذات منان را، دو جان را و دو جانان را که پیش از آفرینش این دو را حق خوانده کفو هم. محمّد از امین وحی چون بشنید این فرمان گل، لبخند او بشکفت همچون لاله در بستان، به مسجد آمد و بگذاشت پا بر عرشۀ منبر، فرو بارید از یاقوت لب با این کلام دلنشین گوهر، به امر حضرت داور، الا یا مسلمین از مرد و زن از اکبر و اصغر، هم اینک من به امر حضرت پروردگارم عقد بستم دخترم زهرا و حیدر را دو کفو نیک اختر را، دو روح روح‌پرور را، دو شمع نورگستر را، دو دریا را دو گوهر را، دو هم سنگ و دو همسر را، که بسته پیشتر از آفرینش عقدشان را خالق عالم. چو بشنیدند از ختم رسل این مژده را یاران، زمین شد از گل لبخند اصحاب رسول الله گلباران، زنان تبریک‌گو بر فاطمه، مردان، مبارک باد می‌گفتند بر مولا محمّد بود و زهرایش، علی بود و تجلایش، تمام قدسیان تسبیح گو تهلیل خوان تکبیر می‌گفتند و می‌گشتند دور این زن و شوهر، خداوند تعالی تهنیت می‌گفت بر پیغمبر و بر حضرت صدیقه و بر حیدر و بر شیعۀ مولا علی تا دامن محشر همه بودند مسرور از همه مسرورتر بودی دل نورانی پیغمبر خاتم. **** پس از چندی زمان بگذشت و ایام عروسی آمد و خورشید عصمت را برِ این ماه می‌بردند و می‌خواندند حوران آیت الکرسی و قدر و کوثر و یاسین و نور و آیۀ تطهیر و می‌بودی زمام ناقه‌اش در دست جبرائیل و دنبال سر او قل هوالله احد می‌خواند اسرافیل و گل از بال خود می‌ریخت میکائیل و جان فرش رهش می‌کرد عزرائیل و داماد ایستاده بر در خانه که با دست یداللهی ز خورشید جمال عصمت حق پرده بردارد، بخواند با تماشای جمال کوثر خود سورۀ مریم. فرود آمد عروس از ناقه و بگذاشت پا در خانۀ مولا، علی محو تجلایش، خدا در نور سیمایش، نبی از فرق تا پایش، به لب ذکر خداوند تعالایش که یکباره نگاهش بر در و دیوار آن بیت گلین افتاد از آیندۀ خود کرد یاد و با زبان دل دمادم یا علی می‌گفت، گویی باعلی می‌گفت: منم تا پای جان یارت منم یار فداکارت، شهید پای دیوارت، میان آن همه نامرد تنها مرد ایثارت، تو گر خواهی بود آرایش من چهرۀ نیلی از امشب همسرت باشد برای یاریی‌ات آمادۀ سیلی، وجودم چاه غم‌هایت فدایت باد زهرایت، مقاوم در کنارت ایستادم تا ابد چون کوه مستحکم.
کجایی فاطمه بنت اسد تا بنگری امشب عروست را، بیا ای مادر مولا! بزن گلبوسه بر روی امیرالمؤمنین و بر عروست حضرت زهرا خدیجه ای سلام حق فزون بادا ز اعدادت کجایی تا ببینی گشته وجه‌الله دامادت، تو هست خویش را در یاری دین خدا دادی، نه هستی، بلکه جان خویش را در دست بنهادی، تو زهرا بر علی زادی، چو هست خویش در راه خدا دادی، خدا هم هست خود را بر تو بخشیده همانا دختری دادت چو زهرا و همانند علی بخشید دامادت چه دامادی که ذات پاک حق جان رسولش خواند و جان خلق عالم باد قربانش چه قابل سر که بر خاک قدوم او نهد از جان سعید
خادم الحسین سعید كولیوند

 

گلچین عكسهای اسطوره تعزیه ایران حاج محسن گیوه كش

تعزیه حضرت ابالفضل العباس علیه السلام به زبان تركی اجرا شده توسط حاج محسن گیوه كش در نصرت آباد قزوین

بسم الله الرحمن الرحیم

یاتما نجفده بی خبر ای  باب تاجدار 
قالموش عزیز فاطمه بی یار و  غمگسار
بیر باش داغولدی لشگری اولدی جوانلاری
دوشدی هراسه عترت پیغمبر کبار
سردار تشنه کام سپهدار تشنه لب
زینب در اضطراب علمدار بی قرار
از بس حسین بودشتده بی غمگساردور
کیم رخصت آلماقا اولوب عباس شرمسار
بسم  الله الرحمن الرحیم
تعزیه عباس بن علی (ع)
یاتما نجفده بی خبر ای  باب تاجدار 
قالموش عزیز فاطمه بی یار و  غمگسار
بیر باش داغولدی لشگری اولدی جوانلاری
دوشدی هراسه عترت پیغمبر کبار
سردار تشنه کام سپهدار تشنه لب
زینب در اضطراب علمدار بی قرار
از بس حسین بودشتده بی غمگساردور
کیم رخصت آلماقا اولوب عباس شرمسار
ای طفل ناز پرور سلطان مشرقین
کم اولماسون باشوندا  بالام سایه ی حسین
بو سوزلرین خراب ایلدی حالیمی امان
اولسون عمون گید ایله دعا المَسون آتان
سن غم یمه  بو حالیوه چوخ اولما دل فگار
نوبت یتوب عمون اولا باباوه جان نثار
ستاره ی سحر ای معدن حیا و کمال
ایدوب غروب مه انوریم به وقت زوال
بو غملی چول منه بیل منزلی مقام اولدی
دیم صریح علمدارلوقوم تمام اولدی
فلک داخی سنه قارداشلاری روا بیلمز
که نچه تازه جوانون گیدوب گری گلمز
بیل ایندی نوبت میدان منیم دور ای خواهر
چکوب عناننی مرگ و اجل اولوب رهبر
که ای یگانه آفاق معدن عصمت
نجه روادی غریب قارداشوم چکه خفت
که اِستَرَم باجی نوکرچلوق ادا ایلیوم
غریب قارداشوما جانمی فدا ایلیوم
(آما)که آرزو وار اولا گون حرارتی کفنیم
قالا بو دشتده تُپراقلار  اوسته گل بدنیم
ای خواهر حمیده بو درده یوخوم دوا
قالموش ذلیل دشمن اَرا شاه کربلا
گور اشکبار تشنه لب اسکندر زمان
هریانه گوز  دولاندیری ایلری فغان
سردار تشنه کام بوغمدن کبابودور
عباسِن اولمگی بیله وقته ثوابدور
شیاطین ازدحام  اتمش ، بیزه دلداردن امداد
سلیمان زمان شاهنشه ابراردن امداد
چالوندی طبل نقاره  ایدر بیگانه لر شورش
یتر اغیار ظلموندن وفالی یاردن امداد
عرب سردارِ یالقوزدی نجف شاهی کمک گلمز
گلیر روح نفیس احمد مختاردن امداد
ایا عباس خوف اتمه زره گی قد رعنایه
بو گجه استه شمشیر شرر آثاردن امداد
کیم سن ای صاحب آواز  پر اندوه غمینَ
دوست سن سوله منی  یا دشمن کین
هیهات  ایا سرکش بد اختر خونخوار
گوسالیه تعظیم اده پیغمبر دادار
ای وای اگر حضرت جبرییل بوسطرین
مضموننی اوز مرشدِنه ایلیه اظهار
عباسِ اوغولوقدان اِدر فاطمه اخراج
باخماز اوزومه داخی منیم حیدر کرار
پاره اِدرم سر خط فرزند زنانی
سالام{قیلام} فلک کجروه غبرانی نگون سار
ای شمر جفا گستر  ای ظالم بد اختر
گد گوزلروی تتسون نان و نمک حیدر
الله سن لعن اتسون هیچ بیرجه اوتامورسان
نتمش سنه ای ظالم نوباوه ی پیغمبر
اگلش یره بیر لحظه ای مشرک کم مدرک
مولاسنی مدح اتسون عباس غضنفرفر
ایا شمر مردود شیطان خیال
زنا زاد ا ی ابتر بدسگال
ایا مست لایعقل خمره نوش
زمانی منه ورگنن هوش گوش
اوگون که قیامت اولار آشکار
دوتار هر کس اوز منزلینده قرار
جهنم زبانه چکر دم به دم
دوشر اهل محشر هراسه او دم
توتار اهل محشر او دم واهمه
که ناگه گلور محشره فاطمه
باشوندا حسین و حسن قارَسی
ساقوندا سولوندا عمر یارَسی
ورار باشینه جاک ادر جامه سِن
قویار باشه پیغمبر عمامه سِن
او ساعت ویرر اذن ِ گوز یاشِنه
حسینون سالار کوهنگون باشینه
دوتار فاطمه گوشه ی عرشدن
دوشر عرشی اعلای سَس فَرشِدن
دِیر ای خداوند ِ والا مقام
بوخلقی حسینه باقوشلا تمام
گنه کاری لر ای سگ بد سیر
حسین دولتینن بهشته گدر
دمی ساکت اول ای شریر ظلوم
گدیم قارداشوم نان اجازه آلوم
حسین جان  دخیلم حلال اتگِنن
اوزن بی برادر خیال اتگینن
بوگجه خواب ناز ادوب حسین تاجدار من
جکرم ایندی من کشیک دو چشم اشکبارنن
سن ایندی یوخلا راحت اول  یاتوب دمی فراغت اول
زمانی  استراحت اول  غریب داغدار من
دمم سنه برادرم   ، قاپوندا مثل قنبرم
بو خیمه گاه ِ گوزلرم  ، عزیز با وقار من
وفالو زینبیم منم 
حیالو زینبم منم
سفر تدارکون گوروب
دو چشم اشگبار من
صبا عزامِ ساخلاران
باشیوه قاره باقلاران
که مندن اوتری آقلاران
اسیر دلفکار من
ایا دو طفل ِ هم زبان
سکینه جان رقیه جان
سیز ایتمیون داخی فغان
که ای گل عذار من
نه قَدَری  ساقدو بو جانوم
گُرَگ باشیزه دولانوم
که قورخمایون بالالاروم
ذلیل روزگار من
سولوب گل لریم منیم
سوسوزدی اصغریم منی
یاتوبدو گاهوارده
بوطفل ِ شیر خوارِ من
ندن دوداغلارین سولوب
یاش ایله گوزلرین دولوب
مگر رشید عمون الوب
که ای گل عذار من
ای اهرمن خصال پلید ستم شعار
منبش بساط گلدی سلیمان روزگار
آل ضرب دستیمی قلوموی قوتینه باخ
بیر یا علی دسم کسرم کفردن دمار
یا صاحب ذوالفقار وقت مدد است
یا قلعه گشای در خیبر وقت مدد است
لبیک ای شهنشاه کربلا لبیک
جسم و جان آدیه فدا لبیک
نوکرین ساقدی ایلمه تشویش
ای اوغول سوز قالان آقا لبیک
حاضرم ای خسرو والا مقام
وار نه فرمایش ایا گردون مقام
نه اشدین سن ایا روحی فداک
بو نه فرمایشدی  ای جان جهان
بو سوزون قارداش منم چون عیب ِ وار
بیله فرمایش لری ترک اتگینن
با الها صبر ور قارداشمه
ای حسین جان من دگیلم بی وفا
اهل مجلس بیر دویونجا آقلاسون
گوییا عباس ِ اخراج ادمیشین
قورمارام یاقوز سنی من یا حسین
ای شه کشور ستانیم گتمرم
چیخمسه یرلرده جانیم گتمرم
گوز اوسته ای دُر خوش رنگ سالک معراج
مشخص اولدی که عباسِ اتمشن اخراج
گل آلگنن بو سنان و بو قلج بو قلخان
یولوم اوزاقدی منم خدا حافظ ای امام زمان
سوزینه سوز گتیره بیلمرم نه چاره ادوم
نجف امیرنه عجر ایله التماسه گدوم
گل کربلا چولونده یتش داد یا علی
امداد وقتدی یتش امداد یا علی
آقا ادوب دی نوکرین اخراج ای بابا
لطف ایله سالگنن منه بیر  یاد یا علی
ای پادشه روز جزا شافع امت
مشکل دی منیم زنده لوقوم از ره غیرت
دگسی دی منیم گوزلریمه ناوک پیکان
چوخ بهتردی تا اشِدوم طعنه ی عدوان
گل ایله مرخص منِ ای جان برادر
تنگه گتروب گور منی بو لشگر کافر
ای زینب زار ای دیده خونبار
باجی لریمی ایله خبردار
گلزار عمریم دوندی خزانه
گدیم باجی جان قال یانه یانه
الیوه ور الیمه ای منیم وفالو باجیم
خرابنی دولانان باش آچوخ حیالو باجیم
اتور بو گوشده ای عندلیب خوش گفتار
اورگ سوزومی سنه بیر به بیر ادیم اظهار
اشید وصیتیمی ای مه مدینه باجی
مبادا نعشِمون اوسته گَله سکینه باجی
نه چون اوگی باجونون قارداشا اورگی یانار
اوگی دیوب باجی جان اِدمه قانلی نعشمی خوار
اشیت وصیتیمی اتگینن خروش و فغان
مدینه شهرِنه  دوشه  گذارین ای باجی جان
گورگ یتیملریمی تهر قهرینه دوزه سن
مبادا ای باجی جان اوزلرینه سوز دیه سن
یتیم اوشاقون اولار عمه سینه چوخ میلی
چوخ آغلویاندا آجوق لانماسن  سنر گوگلی
آنامو آل یانیوه  قاره گی  قارا باقلا
گجه صباح کیمی گاه اوقشا گاه آقلا
بو قانلو چولده منیم یوخدی قاره باقلویانوم
نه یاس ساخلویانوم وار نه بیرجه آقلویانوم
گلنده قتلگه سالما خاطریوه هراس
گُتور گِنَن بو کسیک قول لاریمی باغریوه باس
امان امان دگینن باشه قارا باقلاگنن
نه چون جوان اولورم ماتمیمه ساخلاگنن
نثار مرحمتین بهترین اشرف ناس
تمام اهل حرمدن آلوبدی اذن عباس
که مندن آل علمی ایله حقن ایندی حلال
بو دشمن و بوسن و بو علم بو اهل عیال
اوزون بیل ایندی که عمریم دگوب منیم داشه
تمام اولدی علمدارلیقیم یتوب باشه
اوزون سپاه  سپهدارو هم علمدار اول
که مندن اوز امیدین اهل بیته غم خوار اول
بویور نه چاره ادوم من ایا سپهر مکان
هزار جان گرامیم اولا سنه قربان
قسم به مرقد پر نور حضرت زهرا
مرخص ایله منی اذن ویر سنی الله
فدای نامین اولوم من ایا امام زمان
مرخصم ولی بیر عرض وار سنه قربان
اگر چه اذن فراتی من آلدوم اولدوم شاد
واروم توقع ورن نوکرینه اذن جهاد
بویور منه بو دم اذن جهادی ای قارداش
گوروم بو چولده قالور بیر نفر دیری اوباش
آتام آدیمی قویوب دهرده رشید عباس
قیریم توکوم داغیدیم فوج لشگری بیر باش
ای باجی زینب گل  آغلا به آه و افغان
وقتِ سفر یتیبدی وقتِ وداع ِ یاران
بسم الله و بالله ملت رسول الله
هذا فراق بینی و بینکم الی یوم القیامه
ای اهل حریم آل اطهار
 یک یک همه را خدا نگهدار
حسین ناز الیین عندلیبی  اینجدمم
اوزیمی اینجیدرم بو یتیمی اینجیدمم
سکینه اینجیسه اینجیر جوان علی اکبر
دلین فداسو سنی بی نوانه اینجیدمم
محاله دور که سنی اینجیده عمون عباس
سن اینجسن که دوشر قلب ممکنات هراس
سویوندوم اسلحه ی حربیمی آز آغلاگینن
گل آل آپار حرم کبریاده ساخلاگینن
منی شهیدی یازوب آدلن قضا قلمی
 سکینه آلدی الیمدن اثاث اسلحمی
یوخویا گدی منیم گدماقیمه یوخ میلی
اگر که من اویادام ای خدا سنر کویلی
بیری سی یوخدی  منیم دردمه اده چاره
سکیننن یوخودا باشینه سالا قاره
یتش هرایمه ای دختر امیر عرب
یامان گونومده منیم یار یاوریم زینب
اثاث اسلحیمی ضبط ادیب سکینه باجی
الیمی باقلی قویوب گوهرِ حزینه باجی
باشینن آلتا قویوب یوخلایوب پریشان حال
گدیب گتی باجی جان بو زمان منی یولاسال
ماه مدینم آغلاما ای بی قرینم آغلاما
یا قولاروم ورم سویا یا سو گتورم آغلاما
گل بیر آلوم  قوجاقیمه دوشنمه  اَل ایاقیمه
گیدرم سو سراغینه نازلو سکینم آغلاما
قربان الوم بو دیللره شکر ایلرین بو گونله لر
سحر داغلولوز چوللره  ای بی قرینم آغلاما
ای اهل حریم آل اطهار
یک یک همه را خدا نگهدار
نه دور عرضین بویور ای پرشکسته بلبل گلزار
سنون به سوزلرندن ای سکینه اوتدوتار قلبیم
آدیم سقا سویوم یوخ گتمسم خوار خجل اولام
خدایا آلگنن جانم داخی بو عمری من نیلوم
گیدوب اکبر قانین آلام سکینه گلمه افغانه
عمون اولسون سکینه سن داخی ایلمه افغان
سنون بو سوزلردن سکینه اولدورر خجلت منی  زاری
قوشون سوز پادشه نیلر قیزیم آخر علمداری
سکینه یاندی قلبیم بالله از داغ علی اکبر
قیزیم منده سنی ایندی ولی الله تابشوردوم
به ابن سعد بگوید که ای ز سگ کمتر
طلب نموده ترا سبط ساقی کوثر
ای گروه اشقیا لر زاده ی حیدر منم
زاده ی حیدر منم میر غضنفرفر منم
زاده ی خیبر گشانون من غضبناک اوغلویام
حامی دین محمد (ص)شاه لولاک اغلویام
جرأتیم واردیر منیم بیر مرد بی باک اوغلویام
لفظ لرده یادگار قلعه ی خیبر منم
قبرینه اوز دوندروب بیر یول چاقورام حیدری
گاو ماهیدن گتورم پنجم اوسته یرلری
کوره یه ی افلاک دوندرم سراسر لشگری
چون حسین اسلانیم عالم لره سرور منم
دهرده پردل یارادموش خالق داور منی
بو بیابان ایچره قیماز بیر بله لشگر منی
شیر الدن چیخ میشم چون بسلیوب حیدر منی
شیر باز و  ببر صولت  اژدها پیکر منم
کهکشان تک ایردور تیغ شرر باریم منیم
شش جهدن بسلنوب اعوان انصاریم مننیم
بسلنوب دایم قلج ورماقه قولاریم منیم
صف شکاف و صف شکن عباس نام آور منم
کاشی که قانه دونیدون ای فرات
الماشان عباسچون آب حیات
باش جاندان مرد مردانه گچوم
ایکی پیمانه بو سودان من ایچوم
 ای آب فرات خاک عالم به سرت
از بهر حسین چرا نسوزد جگرت
سودان گتور طمع ای بی حیا حیا ایله
او مرتضای ورن عهدوه وفا ایله
حیا یوخیمدی اگر ایلیم دوداقیمی تر
آنا سُنون یخسون یرتیری علی اصغر
نجی ایچوم بو سویو ایچمدی علی اکبر
سویی سپوم یوخاری بلکه بیر اوزن گورلر
نجه ایچوم بو سویی گولومون نواسی گلور
حسین قیزلارونون العطش صداسی گلور
یوخمدی باک کسوبلار تمام یول لارمی
که قویموشام سوکنارنده ایکی قول لارمی
اگر دوشا سوکنارنده قول لارم بالا جان
بیری سنه بیری تشنه اصغره قربان
عمون بو عمره رضادور که قولارون کسَلر
علی اصغر  بیر جرعه سو وره لر
یا صاحب ذوالفقار وقت مدد است
یا ولد هفت و چهار وقت مدد است
ای فلک کج روش کج مدار
ایلدون آخر منی سن شرمسار
لشگر کین دورت طرفیم آلدولار
داد فلک ساق قولیمی سالدولار
سالدور اگر ساق قولیمی کوفیان
سول قول ایله سیز لر ورمم امان
گل بهار منیم بلبل بهار منیم
هر ایکی قول لاریمی سالدو روزگار منیم
خدا رضاسو گلون کسمیون منیم یولومی
سیز حلال ایدرم سالدیوز ایکی قولومی
قویون بو مشکی دیشمده سکینیه آپاروم
سرور سینه ماه مدینه یه آپاروم
قولاخ ویرون سیزیالله منیم بو بیر سوزومه
بو مشکه ورمیون اوخ اوخ لاری ورون گزومه
یا حسین دادمه  یت  ای گل گلزار وفا
طاقتم یوخ یتش امدادمه از بهر خدا
سالدولار قول لاریمی نوفل ایله ابن طفیل
آپارور قان منی ای پادشه روز جزا
اوخ وروب گوزلریمه ابن هنون ِ ملعون
شاد الوب طبل ِچالور شورش ادر شمر دغا
منیم که یوخدی قولوم ای شریر اهل ظلوم
چه فایده که قولوم دوشمش گلدون سن
سنون که واردی قولون قوتی  قرارین وار
که هر نه ایلرن ایندی الده  اختیارین وار
گورم الین شل اولویدی ای لعین بد فطرت
حسین ِ فاطمنی ایلدون منه حسرت
دگوب عمود باشوم شقق لندی خوار اولدی
او حسرت ایله باخان گوزلریمه قان دولدی
یتش هرایمه ای شاه کامران قارداش
یتش هرایمه ای اکبری اولن قارداش
یا حسین سال بیر نظر من خوار زاره گلگینن
دوریمی دشمن دوتوپ بو کار زاره گلگینن
بو بلالی چولده قارداش بس که دعوا ایلدوم
قول لاروم قطع اولدی  تیغی آبداری گلگنن
قان لخته سالموش ایکّی  گوزیمه
سل گوزلرمدن سن قانی قارداش
خیمیه گدمم ای خوش سعادت
گورسه سکینه اولّام خجالت
قویما منم چون سن آغلاسونلار
من دلفگار یاس ساخلاسونلار
بو مجلس اهلین کان کرامت
سن روز محشر ایله شفاعت
باعث لرین سن کان کرامه
 مایوس  قیلمه روز قیامت
ذاکرلری سن ای شاه محشر
روز قیامت ایتمه مکدّر
بیر ده حسین جان ای جان احمد
عفو ادگینن سن  جرم «محمد»
چون که یازوبدور غم دفترینی
اوزمه بهشدن قارداش الینی
اقول اشهد اَن لا اله اله الله
محمد است رسول و علی ولی الله

نسخه تعزیه روز عاشورا به زبان تركی اجرا شده توسط استاد مسلم تعزیه حاج محسن گیوه كش

          سنه قوربان
          سنه قربان آنان ای ماه پاره
          علی رحم ائت بو زار و بی قراره
          اوغول قلبیم یانیر سن ائتمه ویران
          نئجه تاب ایلیوم بو غملی یاسه
          اوغول گئتسن اولار باشیمه کوللر
          اوغول اولام رضا گئت وئر سوسوز جان
          فدا اولوم سنه من ای امام کون و مکان
          آقا بو اکبری قیل روانه میدان
          که منی رضا اولوم باتماقا قیزیل قانه
          یوخدی منده چاره گرک تاب ائدم بو هجرانه
          دوشوب یولا شهدا کاروانی لب عطشان
          مرخص ائت بالامی من اولوم سنه قربان
          فدا اولوم سنه ای شاه مذهب و ملت
          اجازه وئر بو علی اکبر وئریم زینت
          چکوم بو زلفونه شانه گؤزینه سورمه ناز
          بزندیریم گتوروم ای امام ملک حجاز
          بس گئدسن ایندی یئکه میدانه علی
          گل سپوم اشگنهیله سود زلف پریشانه علی
          آل بو قرآنی حمایل ایله حمایل رعنا قدیوه
          بلکه رحم ایلیه لر آیه قرآنه علی
          باشیوی سینه مه قوی سورمه چکوم گؤزلریوه
          سورمه لازیمدی چکم وقتده قربانه علی
          گل ای گؤزوم ایشیقی هم الیم عصاسی علی
          اوغول نه چاره ائدیم من بو درد هجرانه
          اوتور گلن یئره بیر باشیوه دوروم دولانوم
          قوی چکوم اوغول شانه زولف عنبر افشانه
          ایتدی دیلرون اوغلوم قلبیمی عجب ویران
          فراق وقتیدی گل بیر قوجاقلیوم اوغلوم
          باشون سینمده دویونجا بیر آغلیوم اوغلوم
          گید ای اوغول سنه پروردگار یار اولسون
          علی بئلینده اولان ذوالفقار یار اولسون
          دایان اولسون آنان ای نوجوانیم
          اورگده وار اوغول سر نهانیم
          سالوم بو معجریمی بیر یئر اوسته
          یئری استونده بیر ای نوجوانیم
          یئری باخوم بویووا بیرجه مهربانیم اوغول
          گورنمرم گئدسن یوخدی بیر گمانیم اوغول
          یئری بو معجرون اوستونده بیر خرام ایله
          شکسته قلب آناوی بیرجه شادکام ایله
          قیل بیرنظر بوخسرو خوبانه ای عقاب
          ماه مدینه یوسف کنعانه ای عقاب
          بوجان سنون اماندی او جانه اوغلوم اکبرین
          رحم ائت آتاسی شاه شهیدان ای عقاب
          دئدم شمعون اله آللام
          طویوندا قیرمیزی سالام
          نه اینکه قاره پوش اولام
          جوانیم وای جوانیم وای
          گئدر الدن
          چکسم بو حسین اوسته قشون کرب و بلاده
          قورخوم بودی که دین و ایمان گئدر الدن
          انصاف دگیل شرع پیمبر گده باده
          مذهب پوزلوب دین مسلمان گئدر الدن
          بالله چتین ایشیدیر بو ایشی ای شمر ستمگر
          چکسم بو علی اوغلی حسین اوستونه خنجر
          محشرده بیزه خصم اولی زهرا و پیمبر
          حیدر اتکی اول شه مردان گئدر الدن
          دونماق بو علی سلسله سندن دگیل آسان
          اونلاردی شه هر دو سرا منبع احسان
          بو طایفه نون شائنینه نازیلدی او قرآن
          انکار ائله سن حورمت قرآن گئدر الدن
          موشکولدی بوگون دین مسلمان گئده باده
          محشر نبی امت الیندن گله داده
          شافع کیم اولار بیزلره بس روز جزاده
          محشر یقین شافع عصیان گئدر الدن
          یوخ منده مروت نه ائدیم ای شمر بد اورنگ
          صلح ایله ماقا قویمادین ائتدون منی دیل تنگ
          نه نوع بو صحراده حسینیله ائدیم جنگ
          باشلار کسولوب گؤر نئچه مین جان گئدر الدن
          جنگه
          بس نئیلییم ای شمر ستم پرور و دل سنگ
          هر فوج قباقونده گؤرورسن نئچه سرهنگ
          دورموشلار کمر بسته حسین قتلونه یک رنگ
          بو بحر بلا ایچره دونوب جومله نهنگه
          تا گئده لر مظهر ایمان ایله جنگه
          فکرون ندی واضح سویله چوخ ائتمه غروری
          بو هرزه دیلون سالدی منیم باشیمه شوری
          یوخ عقلیوی باشه دیلیوه ائیلمه زوری
          سالما منی ای شمر بو ناموسله ننگه
          ایسته مه من آلچاق اولوم باخ بو پشنگه
          طغیان ائلمه بیر بئله چوخ بستی توت آرام
          هیهات سنه من باش اگم ایلییم اکرام
          بو طعنه دیلون گتدی منیم قیبلمه اورام
          موشگولدی وئرم لشگری سن تک او جفنگه
          لعنت ائله سین دونیا سنین تک دل سنگه
          ائتمه بئله تکلیفی منه ای اوزی قاره
          سالما منی غوغایه قیلوم بو ایشه چاره
          آساندی مگر قصد ائله ماق آل طهاره
          موشگولدی حسین چنگه سنه وورماقا چنگه
          ائتمه اوزوی خار بو دونیادا فرنگه
          سنسون بیلن ای شوم دغا کافر مطلق
          حقی نئجه من باطل ائدیم باطل من حق
          بونلاردی شه هر دو سرا باعث بو خلق
          پیغمبر عایله سین من سالوم آخر نئجه تنگه
          سؤیله نئجه من باغلاییم او شاهی فشنگه
          الله الله بولمورم بو چولده طوفاندور ندور
          ایندی بو چولده قوپان غوغادن الله ساخلاسون
          جوش ائدر یوز مین قوشون دریای عماندور ندور
          قانیلن موجه گلن دریادن الله ساخلاسون
          گر علی اوغلی حسین چکسه بئلیندن ذوالفقار
          ایندی بو چولده اولار روز قیامت آشیکار
          گرم اولار هنگامه رزم و نبرد و کار و زار
          گیر دار محشر کبرادن الله ساخلاسون
          بیعت ائتمرم
          نه عجب خوش گلمیسن کرب و بلایه یا حسین
          اوز الیله دوشموسن یوز مین بلایه یا حسین
          گل یزیده بیعت ائت رحم ائت عیال حیدره
          ائتمه سن بیت چیخا ر آهین سمایه یا حسین
          هر قدر سعی ائیلدیم بلکه بو ایشته صلح اولا
          تازه بیر فرمان چیخوب شمر دغایه یا حسین
          سو کیمی قانلار گرک بو دشتده آخسون باخ بو گون
          دوغرانا جسمون گئده باشون جدایه یاحسین
          مطلب ندور
          نه غافیلسن ای نامدار دلیر
          بئله حکم ائدیب اول عبید شریر
          گرک عالمی شوری ایله دولدورم
          علی اوغلونی تشنه کام اولدورم
          یزید لعینی بو گون شاد ائدم
          یخیب خانه دین بر باد ائدم
          سالام لرزیه چرخ نیلوفری
          جفا ایله یتمیش ایکی قان ائدم
          شهید ائیلییم شبه پیغمبری
          بو صحراده گؤز یاشین عمان ائدم
          اوجالدام فلک طاقتینه باشیمی
          قرام سر بسر عترت هاشمی
          فراز ایلیوب کوگلره دود و آه
          علی اصغر الدورم بی گناه
          قلوب کلی دنیانی ماتم سرا
          ائدوم قاسیمین طوی اطاقون قرا
          قصاصین آلوب بدر دعواسونی
          سالام قولارن تشنه عباسونون
          گرک قلب خیر النسا داغ اولا
          یزیدون یانندا اوزوم آغ اولا
          ائدوب قتل و غارت آلام منصبی
          اسیر ایلییم بینوا زینبی
          خدا دور یا ابن سعد
          ای دلاور من جناب مصطفا دن گئچمیشم
          ساقی کوثر علی المرتضادن گئچمیشم
          دین و مذهبدن کنار یوخ ایشیم ایمانیله
          دونموشم اسلامیدن خیرالنسادن کئچمیشم
          گو زتیکوب ابن زیادین خلعت زیبا سینه
          دولت و جاه و جلال شوکت دنیا سینه
          عاشیقم گوگلم دوشب ری ملکون سودا سینه
          آخرتدن ال چکوب روز جزادن کئچمیشم
          راضیم بسدور منه دنیاده اولماق شادکام
          یوخ گؤزوم جنت قوی اولسون منه مطلق حرام
          ملک ری دن اوتری اولدورم بو گون یوز مین امام
          اعتقاداتیم یوخدی عقبایه خدادن کئچمیشم
          جان نثار
          الا ای شمر بد اختر گلوب غیضوم تمام اوسته
          مقرر قیل دوزولسون جمله لشگر انتقام اوسته
          اوجالدیم بیرق کفری ییخلسون خانه ایمان
          جری اولسون هامی لشگر بو گون قتل امام اوسته
          گرک بیر ظلم ائدم باشون آچار خیر النسا حیدر
          با القانینه اکبر سو اوسته اوخلانا اصغر
          یاتا بیدق دوشه قولسوز بوگون عباس نام آور
          اوجالسون فرشیدن افغان او عرش لاینام اوسته
          ایا طبال چال طبلون پیاپی بو مرام اوسته
          بطحادور
          اشتباهه دوشمیون ای قوم پیغمبر دگیل
          نائب شیر خدا دردانیه زهرا دی بو
          ای دلیران عرب سبطه شه بطحادی بو
          وارث ختم رسالت شاه اول دنیادی بو
          هاشمی لردی صفات احمدی ایلن منطق
          گلشن آل عباده بیر گل رعنادی بو
          یادگار مرتضا آرام جان مجتبی
          جان زینب نور چشم سرور بطحادی بو
          نامدار اوغلی حسینون اکبر یوسف جمال
          رزم میدانینده بیر شمشیر برق آسادی بو
          بیحساب
          سویلمه ای بی حمیت شوکت دنیا دی بو
          عشقی اولادی ابو سفیاندا بیر سودادی بو
          باخماق اولماز مصطفا و مرتضی و حیدره
          فرستی فوت ایتمیون بیر دولت عظمادی بو
          قتل اولاد علی اولموش منه چون فرض عین
          کوفه ده اوچ یوز بیوک عالم وئرن فتوادی بو
          گرکله میدانه یوز پیغمبر الدورماق گرک
          فکر بیجا ایتمیون هنگامه دعوای بو
          روبرو
          الا ای گروه یلان عرب
          علی اکبر ایلور مبارزه طلب
          مگر سیزنه سوز رزم هیجا ندور
          شجاعت نه لازیمدی دعوا ندور
          گوروم سیزلره ای گروه ظلام
          الا دلت عال سفیان حرام
          جوانیم وای
          ایا طبال گوش ایت سن منه پیوسته پیوسته
          گراق میدانه شیرانه بودم اهسته اهسته
          ایا طبال چال طبلون بو دم پیوسته پیوسته
          اوجالدیم بیدق کفری قیریم اولاد طاهانی
          چکوم اطفالی زنجیره بوگون دلخسته دلخسته
          الا طبال چال طبلون بودم پیوسته پیوسته
          عنان
          گل ازرق بودم ای سپهدار شام
          تیکوب دور بولشکر سنه گؤز تمام
          اولور مطلبون حاصل العامدن
          گلور ایل به ایل خلعتون شامدن
          بو حرمت بو غیرت دگیل بی سبب
          کئچر جسمو جاندان ریاست طلب
          گورورسن که بو نوجوان رشید
          دوروب مرد مردانه فرد و وحید
          چکوب نعرلر هم نبرد آختارور
          مصاف ائتماقا شیر مرد اختارور
          حریف آلماقا یوخ بو لشگرده تاب
          مبارز اولوب سان اوزون وئر جواب
          ساخلا گلن
          هانی حسین جماعت ندور بو ایشیده علاج
          یقین باباسی کمی ائتدی گوگلره معراج
          نئجه جواب ویراخ بیز عبید غداره
          عروج ایدوبدی سماواته بس ندور چاره
          تشنه قرباندور
          ای جماعت بو گلن حر دلاوردی بولون
          روز دعواده نه قدر کفره برابردی بولون
          آل سفیانی آتوب دوتدی حسین دامنینی
          آل پیغمبره بو دشتده یاوردی بولون
          تو کلولن اوسته اللرده هامی تیر و سنان
          بلکه خاموش اولا تا شعله آذردی بولون
          مدارا دور
          ای جماعت بیر باخون بو ماهدور اظهر یقین
          یا که عیسی دور بو چؤلده طارم اختر یقین
          یا کلیم الله دور یا حوری و غلماندور
          بو جوانه حوری و غلمان اولوب چاکر یقین
          یوخ نه عیسی دور نه موسی دور نه حوری و نه ملک
          چون گلوبدور اوغلونا امداد پیغمبر یقین
          شل اولسون هر او ال چکسه بو نا شمشیر آتشبار
          یقین پیغمبر اکرم دی بو سلطان بطحادور یقین
          آسادی بو
          بول گلن ای یابن سعد ایتمه بیز بیله عتاب
          بو جوانه تیغ چکماخ چوخ خطا دور بی حساب
          ایا برج افلاک ناز اختری
          نه تنگه گتوردون بو گون لشگری
          گرکدور ائدیم آل سوفیانی شاد
          سنی الدورم حرت و نامراد
          خیال ائتمه دون ای دلاور جوان
          بو لشگرده وار من کیمی پهلوان
          گرگ حالیوه انس و جان آغلاسون
          امام زمین و زمان آغلاسون
          نه علی اکبری
          نه رشیدور ایا قوم ناپایدار
          ائدیر سؤز بو بیر هاشیمیدن فرار
          دوتوم بیر نفر شعله نادور
          بو دریا قوشون قاچماقا عاردور
          حمیت قیلون ای گروه عنید
          کسون یولارون بیر جاندور وحید
          وورون خنجر و تیر و تیغ و خدنگ
          ائدون جانی قانیلن سرخ رنگ
          ای جماعت بیر باخون عباس نام آوردی بو
          سطوتی شیر خدا هم نائب حیدردی بو
          صولتوندن تیتره شور جومله بو قوم اشقیا
          صاحب تیغ و علم سقائی غم پروردی بو
          سهل سانمون ای جماعت الحزر بو شیردن
          یار و انصاری الن سلطانه بیر یاوردی بو
          مشکی چینینده علم الده قزارمشی گوزلری
          دشمنه برق بلا سالار نه کشوردی بو
          مکالمه حرمله لعینی
          نجه بالام یانوری
          من شه ابراره فتح الباب قیللام یاحسین
          غمدن اشک چشمون خوناب قیللام یا حسین
          سهل ساغا حاشا اللهزحتم سجاد گل
          یا قصاص بدر احزاب قیللام یا حسین
          گلدی رحمیم وورمارام خنجر اوشاقدور اوغلووا
          آل بو اوخدان اصغری سیراب قیللام یا حسین
          دولدوروب لشگر
          نه شوردور کی گئنه بیر بیره دگوب لشگر
          مگر نه واردی که آت گزدیرور علی اکبر
          غضبلنوب نه سببدن منه بنی هاشم
          گیوب اسلحه جنگ آلتی قارداشیم
          نولوب حسینیمنه هردم چکر جگردن آه
          قویوبدی باشینه عمامه رسول الله
          امان گیدون چاقورون بر گزیده ناسی
          آتام نشانه سی ماه مدینه عباسی
          قو خما
          فدا اولوم سنه من ای عزیز اشجع ناس
          که ای آتام شه مردان نشانه سی عباس
          یارالانوب اورگیم قانه دوندی بو سوزدن
          امام حسینی دعوا ده قویما سن گؤزدن
          رشید عباس
          نه چون سارالدی یوزون آخدی گوزلرونن یاش
          نه تؤزدی صفحه رخساریوه قونوب قارداش
          الهی زینب و بیچاره گؤر دوشوب نه گونه
          بیله خیال ایدرم قیترون بیزی وطنه
          کربلا دیدون
          یقینیم اولدی بوگون سندن حسرت آیریلدیم
          داخی بیور ماگیلن کربلا دیدون بولدوم
          بو یئر اویردی سالور بیزلری غم و درده
          ائویم ییخلدی حسین قارداشیم یامان یرده
          چاپاجاق
          امان دیمه بو سوزی قلبیمه شریرما
          منی غم آشفتنه بو سوزیله یاندیرما
          دیدیم گل ائتمه حسین سمت کربلایه سفر
          قبول ائیلمدون عرضیمی ایا سرور
          بو کربلا یئرینون اوزگه بیر مصیبتی وار
          هامی بلالره بوردا باجون شرکتی وار
          کوثر»هوه به هوه
          علیک دیللریوه من فدا اکبر
          ده مطلبون سنه قوربان بلاچکن زینب
          سالوب منی بو بلایه نجه حلال ایلویم
          با غشلادیم سنه حری جوان علی اکبر
          بی خانمان»هوه به هوه
          مرحبا ای اکبر شیرین زبان
          ای خدا دردیمه چاره قیل گینه
          گئت گلن منده نجف ساری گیدیم
          گیتمه سن عمه نده ایندی گئتموری
          الحزر بو سؤزدن ای جان جهان
          گئتمه یالقوز قویما من آواره نی
          آه بو سوزدن ساراتدین رنگیمی
          شاهزاده اکبریم گیمه کفن
          فکر قیل قارداش دل نا شادیمه
          غصه دن قارداش یئتیشدیم جانه من
          اکبری مندن آییرما یا حسین
          قانه باجی
          باغلا بازولنیون هر بیرینه بیر هیگل
          حمزه قلخانون سال چینینه مردانه قارداش
          با جی
          قویگلن باشینه سن جدیمون عمامه سنی
          من ایدیم زولف پریشان پریشان قارداش
          نصیب»هوه به هوه
          جان سنه قربان ایا شاه قریب
          ای خدا آهیم اوجالدی گوگلره
          بلا فاصله
          مدینه ندن چخالی مین بلای توش اولدوم
          اوقدر اولمدیم آخر کفن فروش اولدوم
          فدا اولوم سنه ای شهریار دور زمن
          باجون اله بو علی اکبریم بوسن بو کفن
          نثار السون
          حسین اوقابی گتوردی بو زینب نالان
          گل اکبریوی سوار ائت اولوم سنه قربان
          در بالین نعش علی اکبر گوید
          دیدیم شمعون اله آللام
          طویوندا قیرمیزی ساللام
          نه اینکه قاره پوش اوللام
          جوانیم وای جوانیم وای
          یئرده قالوب
          قوربان اولوم گؤز یاشیوه قارداش ندن آغلار گؤزون
          نه اوز وئریب قارداشوه بی اختیار آغلار گؤزون
          گل خیمیه آغلا حسین بو اهل کینه گؤرمه سون
          آمما آماندی گؤز یاشون ماه مدینه گؤرمه سون
          بو اوخلی مشگی جهد ایله نازلی سکینه گؤرمه سون
          تشنه اوشاقلاردان هله قیل اتشار آغلار گؤزون
          زینب
          چوخ باخوب اصغر یانما منی یاندیرما حسین
          اوخلی قربانیوی میدانی دولاندیرما حسین
          علاجیم گل
          اولوبسان قتله آماده حسین بس نیلسون زینب
          سن اولسن گر بو صحراده حسین بس نیلسون زینب
          لباس کهنه گتور
          سپهر عزته تا بنده ماه سن قارداش
          جهان آخرته پادشاه سن قارداش
          وجوده پر شر خون منتظر خلایقدور
          لباس کهنه سنه یا حسین نه لایق دور
          عریان
          گورونمیوبدی گؤرونمز بو رسم دنیاده
          شه آتلاناندا بیر عورت اونا رکاب دوتا
          باجیلارینی آراسیندا ورزیمی خوار ائدیم
          اولوم آتا سنی من اوزوم سوار ائدیم
          زینب»هوه به هوه
          حسین بودیللرون قربانی زینب
          بو سوزدن قلبیم اولدی پاره پاره
          بو یاره یاده سالدی مرتضانی
          یکسر
          نجه نجفده یاتوبسان بابا آمان گوندی
          یئتیر هرایه اوزون زینبون یامان گوندی
          گل ای ستمله داغیلمش اساسی قارداش گل
          زمانه دن گوتورویموش نباسی قارداش گل
          قوشون قباقینی کس قویما خیمه گاه گله
          گلن اویولارون اولام فداسی قارداش گل
          گلدیم
          قیلوب باجون بو بیاباندا غملره فائب
          سبب ندور که بو مودتده اولمسان غائب
          کربلا کیمدور
          ندن اونی تا نو مورسان بیون سنه قوربان
          عموندی قانه باتان دور موسان تازه یوخدان
          اودور سکینه دل خسته نون آتاسی حسین
          سنون عمرندی علی اکبر آتاسی حسین
          اولوبدی اکبری یالقوزدی دشمن چوخدور
          دوشبدوی قولاری عباسی نون کمک یوخدور
          چیخا رام
          با عجله به میدان برود با شمر بگوید
          ای شمر خطا ائتمه »اولدورمه بو سرداری
          زینبه جفا ائتمه»الدورمه بو سرداری
          یوخدی بیر هواداری»چون اولوب علمداری
          باجی بونون اولسون»بو حالی نجه گؤرسون
          صبر ایله علی گلسون»اولدورمه بو سرداری
          بیر جفا ائتمه »اولدورمه بو سرداری
          شفاعت»هوه به وهوه
          باجون قوربان سنه ماه مدینه
          علی باغریم یاریلدی چک کناره
          بیزه یول باغلیان کیمدور برادر
          بولار سالدی منی خوف و هراسه
          التماسه
          با غشلادیم سنه حری گوزون فداسی علی
          بو غملمو جانیمه گلسون بوین بلاسی علی
          نگهدارد
          کفن گییبسن شهزاده اکبر
          بونه کفندور اولسون سکینه
          مدینه
          ای یوسف گل پیرهن
          قارداش علی گیمه کفن
          ای بلبلی دور از چمن
          قارداش علی گیمه کفن
          آغلاما
          باخ دیده گؤز یاشیمه کولر توکولدی باشیمه
          اتور دولانیم باشیوه قارداش علی گییمه کفن
          آغلاما
          کفن گیمه بو قدیوه قویمارام
          بیر آه چکوب بو کفنی اودلارام
          اکبر دیوب حشره کیمی آغلارام
          گئتمه گئتمه علی قارداش قویمارام
          قوی گئدیم
          یادیندا وار مدینه دن گلنده
          عهد ایلدوق باجی قارداش وطنده
          بس نه دیوم من وطنه گئدنده
          گتمه گتمه علی قارداش قویمارام
          قوی گئدیم »هوه به هوه
          قویمارام سن گئدسن به حق خدا
          سنسیز آتام بو زندگانی ندیر
          قوی گئدیم شمر التماس ایلیوم
          قوی دوینجا باخوم آلا گوزیوه
          گتمه قارداش بو قانلو میدانه
          قوی بو قلخانه ایلیوم پنهان
          کیم سوسوز دور مگر علی اکبر
          ایستسم سو دیلیم کس علی جان
          ای خدا آل جوانارون قانین
          ای بابا من سنه دخیل اولام
          دوزمرم هجرینه یو خو مدور تاب
          ای بابا گوزلریمی باغلا گلن
          آغلاما گلن
          گوزیمی باغلا بابا باخمیوم بو میدانه
          که گورموم اکبر یمون کاکلی باتا قانه
          علمداریم
          نه کربلادی بو ویرانه ای مسلمانلار
          دوشبدی بیر یانار اود جانه ای مسلمانار
          کباب اولوب جگریم هاردادی عموم عباس
          علاج ایده منی نالانه ای مسلمانلار
          بلافاصله »هوه به هوه
          عمو جان رحم قیل من بی نوایه
          عمو یوخ سندن اوزگه بیر گمانیم
          عمو یاندیم سوسوز دان الاماندور
          سوزلوق اختیاریم الدن آلدی
          دخیلم سو تاب ای کان شجاعت
          عمو رحم ائت لب عطشانیوام من
          آغلاما
          اود دوتوب یانار جیگریم
          آه ای عمو جان العطش
          بیر فکر قیل ای سروریم
          آه ای عمو جان العطش
          آغلاما
          باخ بو لب عطشانیمه
          عرشه چیخان افغانیمه
          اود سالوب عطش جانیمه
          آهای عمو جان العطش
          خدا حافظ
          عمو جانیم عمو جانیم اماندور
          عمو سوزلوق جهاندا چوخ یاماندور
          کربلانی
          اماندور گئتمه ای ماه مدینه
          داخی سو استمز نازلو سکینه
          اصغر
          اگر سو ایستسم سولدور گلیمی
          چکوب بو خنجریوی کس دیلیمی
          شهیدان
          داخی گل گتمه ای شمع شب افروز
          بابامی قویما سن بو چولده یالقوز
          فراتی
          بابامون ظلمیله گلزاری سولموش
          جوان اوغلی اولوب قدی بوکولموش
          گلور
          دوتبدی دورنی دشمن کسوبله یولاری
          قلینج قاباقینه وئرمه او نازلی قولاری
          سکینه جان
          فراته گر دوشوب یولون
          گوزتله سن ایکی قولون
          گوزتلرم عمو یولون
          عمو بیا عمو بیا
          سکینه جان
          دوزنمرم فراقیوه
          گرک گلم سرا قیوه
          منی گل آل قوجاقوه
          عمو بیا عموبیا
          ایلمه افغان »هوه به هوه
          بابا مگر دگیلم من جهاندا شه زاد
          قوتار منی بو بلادن اولوم سنه قوربان
          بیزی آپار وطنه اولماسن بو چولده شهید
          سن اولماسان یوزیمه شمر سیله لر وراجاق
          نئجه دوام ایلیوم آلسا شمر معجریمی
          بابا نه نوع گورم الدورور سنی لشگر
          بیز آل حیدره بوگون مگر قیامتدور
          عرب کربلا
          اول بگوید
          الله اکبر االله اکبر
          ایلر
          بودورحضوریوه عرضیم که ای امام زمان
          بو یئرده گؤرمه میشم من درخت نخلستان
          و لیک ظاهر الوبدور تعجب ایش شایان
          بیور نه سردی بو ای امام عالمیان
          امام زمان
          به چشم هر نه بیورسان الوم سنه قربان
          بلافاصله به امام گوید
          سلام اولا سنه ای پادشاه ملک عرب
          حضوره ایستماقندان آقاندور مطلب
          تمام هوه به هوه
          بو دشت پرخطره نینوا دیللر نام
          بیزاوزگه آدی بلکه دشت ماریه دور
          اولمش اولا
          بلی بیر آدیده شطه الافراتدور مولا
          بویردی کرب وبلا من اولوم سنه قربان
          قاصد مدینه
          دولانیر ما حسین
          الوب روح وروان شیدا گلامد سراقنده
          عیال مصطفا اولاد پیغمبر سراقینده
          نه طوفاندور گوروم الله ییخلسن کربلا دشتی
          دونوب قانه جگر عباسی نام آوار سراقینده
          آلوب دور جانیمی شیربده بیر بیمار قیز دردی
          المیده نامه سی قان آغلارام مادر سراقینده
          دیر گاهی آتا گاهی عمو گه نو جوان قاسم
          تو گر گوز یاشنی آغلار علی اکبر سراقینده
          دختر سراقینده »هوه به هوه
          سلام اولا سنه ای پادشاه عرش مقام
          مدینه قاصدیم دو شموشم بیا بانه
          ویروبدی نامه منه ببر علیله بیمار
          دچار
          فدا الوم سنه ای پادشاه یوم نشور
          نولید کاش ایکی گوز لزیم اولیدی کور
          مدینه کوچه لریندن ایدن زماند اگزور
          ویروب بو نامه نی اول خواهر علی اکبر
          وزیر سلطان قیص
          امداد
          که ای امیر یوخمدور بو ایشیده اوز گه خلاف
          همیشه دولت حسینیم دیوب و ورارسان لاف
          اودور امام زمان ایندی دار دنیاده
          چاقور هر الیه یتشون بو گونده فریاده
          ملک منصور
          آراسندان
          عجز یله اشقیا لره یالوارما یا حسین
          بو قوم بیچالره یالوارما یا حسین
          امداده گلمیشم ملک نصرتم آقا
          هرگز سپاه کافره یالوار ما یا حسین
          امریله باشون اوسته آچوم چتر بالیمی
          چک ذولفقاری لشگره یالوارما یاحسین

اشعار پیش خوانی مجالس تعزیه

پيش خواني

«نوحه خواني و همسرايي شبيه خوانان يک تعزيه و آن بدين ترتيب بوده است که پيش خواني اندکي پس از آغاز تعزيه، با گامهاي کند و با ضرب اهنگ دم گيري يا همسرايي خود وارد صحنه مي شدند و از پيش روي تماشاگران مي گذشتند.آنها پس از چند بار دور زدن برگرد سکوي نمايش و آماده کردن تماشاگران از صحنه بيرون مي رفتند.بلا فاصله پس از پايان پيش خواني، نمايش تعزيه آغاز مي شد.پيش خواني گاه بصورت پرسش و پاسخ انجام مي گرفت. «نوحه اول تعزيه »، «نوحه پيش درآمد»، «نوحه گرفتن » از نامهاي ديگر پيش خواني است.»

این پیش خوانی در آواز دشتی از متعلقات دستگاه شور خوانده می شود.

سپه سالار شه تشنه لبان، عمو جان عمو جان
از عطش مرغ دلم گشته طپان، عمو جان عمو جان
ای علمدار حسین، عمو جان، عمو جان
ای سپه دار حسین، عمو جان عموجان
رنگم از سوز عطش بین شده زرد، عمو جان عموجان
هیچکس رحمی به طفلیم نکرد، عمو جان عمو جان
یا سئوالی یا جواب، عمو جان عمو جان
یا که یک جرعة آب، عمو جان عمو جان
کن زِ یاری بر این قوم شتاب، عمو جان عمو جان
گر فروشند بخر جرعة آب، عمو جان عمو جان
ای علمدار حسین، عمو، عمو
ای سپه دار حسین، عمو، عمو
زِ وفا بخدا ،« میر عزا » گریه کن بهر حسین
تا شفاعت کندت روز جزا، زِ وفا بخدا
شیعه کن شیون و شین، امان امان
در غریبی حسین، امان، امان
عباس عمو جان پیش خوانی
این پیش خوانی در دستگاه ماهور اجرا می شود. شروع آن از گوشه
دستگاه ماهور « گشایش » بوده و در بعضی از ابیات در گوشه « خاوران »
همخوانی می شوند.
عباس عمو جان، مرو به میدان، مرو به میدان عمو
از هجر رویت، مرا مرنجان، مرا مرنجان، عمو
عمو عمو عموجان، یکدم مرو به میدان
وای علی اصغر عطشان، وای به روی خاک و غلطان
عمو تو بیا ز وفا، نظری بنما بر این شکسته بالان
عمو زِ رهِ احسان، عمو ز ره احسان، یکدم بکنی ثوابی
از بهر تشنه کامان، از بهر تشنه کامان، آور تو مشک آبی
در این بیابان، ز تشنه کامی، زناتوانی عمو
افتادم از پا، چنانچه دانی، چنانچه دانی عمو
عمو عمو عمو جان، یکدم مرو به میدان
وای علی اصغر عطشان، وای به روی خاک و غلطان
عمو زِ رهِ احسان، عمو ز رهِ احسان، یکدم بکنی ثوابی

از بهر تشنه کامان، از بهر تشنه کامان، آور تو مشک آبی

پیشخوانی گفتا حر دلاور در دستگاه ماهور گوشه سلمک اجرا می شود :
گفتا حر دلاور     (۲)   ابن سعد دغا را  (۲)
تاج ریاست زتو     (۲)   شمشیر و خنجر ما را (۲)
ما طالب وفاییم خریده ایم جفا را
ما طالب وفاییم خریده ایم جفا را
هرکس به قدر فهمش فهمیده مدعا را
ما طالب وفاییم خریده ایم جفا را
حبیب و ریش سفید(۲) در قتلگه رو نمود(۲)
شمشیر بران به کف(۲) چون شیر و در شکارا(۲)
عشق و می حقیقت با نغمه نگارا              عشق و می حقیقت با نغمه نگارا
در رقص و حالت آرد ُپیران پارسا را            قاسم به گریه گفتا(۲) عروس مه لقا را(۲)
هرجا گلی ببینی(۲) کن یاد روی ما را(۲)  در قتلگه چون آیی ُ بنشین به بالین من
شاید که باز و بینی دیدار آشنا را                  هنگام تنگدستی پیشه نما قناعت
کین کیمیای هستی قارون کند گدا را

پیش خوانی در تعزیه علی اکبر
پیشخوانی شعاع محفلم که در تعزیه حضرت علی اکبر اجرا می شود در آواز ابوعطا گوشه حجاز خوانده می شود :
تا ابد جلوگه حق و حقیقت سر توست          معنی مکتب تفویض علی اکبر توست
ای که در کرب و بلا بی کس و یاور ماندی      چشم بگشا و ببین خلق جهان یاور توست
شعاع محفلم علی نور دلم          ای اکبر من ُ تاج سر من
گلستان بلبلم ُ تویی آب و گلم       ای اکبر من ُ تاج سر من
مکن رخت مصیبت در بر من ُ ای اکبر من
جوان نامراد من ُ مکن جدایی           جوان نامراد من ُ مکن جدایی
به مادر ای پسر که کرده بی وفایی            به مادر ای پسر که کرده بی وفایی
هر آن کس در جهان چون من دارد جوان             از دیده بارد طاقت ندارد
قدش باشد کمان ُ گلش باشد خزان                از دیده بارد ُ طاقت ندارد
گلی که شد خزان چه رنگ و بویی
پس از تو عالمی نیرزدم به مویی (۲)

پیش خوانی در تعزیه حضرت قاسم
این پیش خوانی در آواز بیات اصفهان اجرا می شود امید است مورد پسند واقع شود:
با غم عشق تو تا یار دل زار من است               بهتر از خلد برین گوشه بیت الحزن است
نه غم حور و نه اندیشه جنت دارم                  از زمانی که مرا بر سر کویت وطن است
قاسم عزیزان ُ گردیده داماد ُ خدا گردیده داماد
آل پیمبر در شور و احسان ُ خدا در شور و احسان
شد حجله ویران ُ ای داد و بیداد ُ خدا ای داد و بیداد
عمو ُ عمو جان عمو ُ عمو جان
جان اکبر کن نظر بر خط بابم    اذن میدان ده عمو جان دل کبابم
شاها نظر کن بر شاهزاده خدا بر شاهزاده
شاها نظر کن بر شاهزاده خدا بر شاهزاده خدا بر شاهزاده
قاسم یتیم است ُ رزمش فتاده خدا رزمش فتاده
شاها نظر کن بر شاهزاده ُ خدا بر شاهزاده
از داغ اکبر از پا فتاده  خدا از پا فتاده
عمو ُ عمو جان عمو ُ عمو جان
جان اکبر کن نظر بر خط بابم    اذن میدان ده عمو جان دل کبابم

یکی از پیشخوانیهایی که در روز اول ماه محرم در تعزیه اجرا می شود پیش خوانی اصلا    می باشد که در دستگاه چهارگاه اجرا می شود و برای استفاده علاقمندان همراه به یک دوبیتی به شرح ذیل در اختیار عزیزان قرار میگیرد:

بزرگ فلسفه نهضت حسین این است      که مرگ سرخ به از زندگی ننگین است
نه ظلم کن به کسی نی به زیر ظلم برو      که این مرام حسین است و منطق دین است

اصلا ای اهل عالم    اصلا ای اهل عالم      موسم ناله و شور شین است
قرعه ماه محرم       قرعه ماه محرم          کوس شاهی به نام حسین است
یا علی از نجف جانب کربلا کن توجهی
بر عیال خودت از وفا کن ترحمی
بین حسین محرم کعبه جانان شده
اکبرش در منا بره قربان شده
شاه شاهان ُ خنده خندان      شاه شاهان خنده ُ خندان    بانگ زد کی ستم دیده خواهر
زود رو ناموس اکبر                زود رو ناموس اکبر               خنگ معراج عشقم بیاور
گفت که آزادگان موسم جانبازی است
این سر دادن به حق عین سرافرازی است

تحقیقی پیرامون خاستگاه و ویرایش تعزیه

تعزیه (تعزیت) لوگوی یونسکو میراث فرهنگی و معنوی بشر
تعزیه به معنای متعارف، نمایشی است که در آن واقعهٔ کربلا به دست افرادی که هر یک نقشی از شخصیت‌های اصلی را بر دوش دارند، نشان داده می‌شود.[۱] این نمایش نوعی نمایش مذهبی و سنتی ایرانی-شیعی و بیشتر دربارهٔ کشته‌شدن حسین بن علی و مصائب اهل بیت است.
تعزیه (یا تعزیت) به معنی سوگواری، برپایی یادبود عزیزان از دست رفته، تسلیت، امر کردن به صبر و پرسیدن از خویشان درگذشته،[۲] خرسندی دادن و در برخی مناطق ایران مانند خراسان به معنای مجلس ترحیم است.[۳] اما آنچه به عنوان تعزیه مشهور است گونه‌ای از نمایش مذهبی منظوم است که در آن عده‌ای اهل ذوق و کارآشنا در جریان سوگواری‌های ماه محرم و برای نشان دادن ارادت و اخلاص به اهل بیت، طی مراسم خاصی بعضی از داستان‌های مربوط به واقعهٔ کربلا را پیش چشم تماشاچی‌ها بازآفرینی می‌کنند.[۴] در تعزیه چون اهمیت خواندن هنرمندانهٔ اشعار بیش از روش اجرا و نمایش واقعه‌هاست، آن را — در قیاس با روضه‌خوانی — تعزیه‌خوانی نیز گفته‌اند.[۵]
[ویرایش] پیشینه

تاریخ پیدایش تعزیه به صورت دقیق پیدا نیست. برخی با باور به ایرانی‌بودن این نمایش آیینی، پاگیری آن را به ایران پیش از اسلام به پیشینهٔ سه‌هزارسالهٔ سوگ سیاوش پهلوان داستان‌های ملی ایران نسبت داده و این آیین را مایه و زمینه‌ساز شکل‌گیری آن دانسته‌اند.[۶] برخی پژوهشگران نیز پیشینهٔ آن را به آیین‌هایی چون مصائب میترا و یادگار زریران بازمی‌گردانند و برخی پیدایش آن را متأثر از عناصر اساطیری میان رودان، آناطولی و مصر، و کسانی نیز مصائب مسیح و دیگر افسانه‌های تاریخی در فرهنگ‌های هند و اروپایی و سامی را در پیدایش آن کارساز دانسته‌اند. ولی به گمان بسیار، تعزیه — جدا از شباهت‌هایش با عزاداری‌های آیینی گذشته — شکل تکامل‌یافته‌تر و پیچیده‌تر سوگواری‌های سادهٔ شیعیان سده‌های نخستین برای کشته‌شدگان کربلا است.[۷]

برخی دیگر با استناد به گزارش‌هایی، پیدایش تعزیه را مشخصاً از ایران پس از اسلام و مستقیماً از ماجرای کربلا و شهادت حسین و یارانش می‌دانند. در دورهٔ اخیر سوگواری برای شهیدان کربلا از سوی دوستداران اهل بیت در آشکار و نهان در عراق، ایران و برخی از مناطق شیعه‌نشین دیگر انجام می‌گرفت؛ چنان‌که ابوحنیفه دینوری، ادیب، دانشمند و تاریخ‌نگار عرب، در کتاب خود از سوگواری برای خاندان علی به روزگار امویان خبر می‌دهد.[۸]

اگر تعزیه را به معنی عزاداری و سوگواری و نه به معنی شبیه‌خوانی امروز گمان کنیم، نخستین سوگواری بعد از پیشامد عاشورا از سوی گواهان عینی واقعهٔ کربلا بوده که در سنین کودکی و نوجوانی پس از عاشورا به اسارت رفتند؛ در واقع از هنگامی که قافلهٔ اسرا به طرف شام حرکت نمودند. برخی شبیه‌خوانی و برپایی تعزیه را جهت تماشای عینی واقعهٔ کربلا به یزید نسبت داده‌اند که گویا از عاملین واقعهٔ کربلا خواسته بود تا اعمالی را که مرتکب شده‌اند نمایش دهند و برخی به صفویه، دیلمیان و قاجاریه.[۹]

اما شکل رسمی و آشکار این سوگواری، به روایت ابن‌کثیر، برای نخستین بار در زمان حکمرانی دودمان ایرانی شیعه‌مذهب آل بویه صورت گرفت.[۱۰] این سوگواری به گونه‌ای بود که معزالدوله احمد بن بویه در دهم محرم سال ۳۵۲ هجری قمری در بغداد به مردم دستور داد که برای سوگواری، دکان‌هایشان را بسته و بازارها را تعطیل کرده، نوحه بخوانند و جامه‌های خشن و سیاه بپوشند.[۱۱] از این دوره دسته‌های عزاداری و نوحه‌خوانی رایج شده و پایه‌های نمایش شبیه‌گردانی ایران گذاشته شد.[۱۲]

در دوران حکومت سلطان محمد خدابنده، شیعیان حداکثر استفاده را در انجام مراسم سوگواری و بزرگداشت خاندان محمد می‌کردند اما سوگواری‌ها در این فاصلهٔ تاریخی سبک مشخصی نداشت. به‌تدریج و به مرور زمان، عزاداری‌ها برای حسین‌بن علی، شکل و شیوهٔ مشخصی پیدا کرد.[۱۳]

تعزیه بیشترین رواج خود را با حمایت دولت و حکومت صفویان پیدا کرد. در دورهٔ شکوفایی تعزیه، با رواج تشیع و دلایلی مانند روضه‌خوانی و حمله‌خوانی تعزیه از حمایت بیشتری برخوردار شد.[۱۴]
تابلوی تعزیه اثر کمال‌الملک

تعزیه اما در دورهٔ ناصرالدین شاه به اوج خود رسید و بسیاری این دوره را عصر طلایی تعزیه نامیده‌اند. تعزیه که پیش از آن در حیاط کاروانسراها، بازارها و گاهی منازل شخصی اجرا می‌شد، اینک در اماکن باز یا سربستهٔ تکایا و حسینیه‌ها به اجرا درمی‌آمد. معروف‌ترین و مجلل‌ترین این تکایا، تکیهٔ دولت بود که در همین دوره به دستور ناصرالدین شاه و مباشرت دوستعلی‌خان معیرالممالک در سال ۱۳۰۴ هجری قمری ساخته شد.[۱۵] تکیهٔ دولت در زمان ناصرالدین شاه به تقلید از تماشاخانه اپراهال انگلستان ساخته شد که ابتدا به منظور یک سالن تئاتر ساخته شد اما با مخالفت‌هایی که بود به تکیه تبدیل شد. از دیگر تکیه‌های معروف آن زمان تکیهٔ معاون‌الملک در کرمانشاه بود. [۱۶] در آغاز سلطنت ناصرالدین شاه، تعزیه در ۳۰۰ مکان مشخص برپا می‌شد.[۱۷] تعزیه تا زمان مشروطیت در اوج ماند.[۱۸]

در سال‌های آغاز دیکتاتوری رضاخان، یعنی پس از ۱۳۰۴ هجری شمسی، اجرای تعزیه و روضه‌خوانی رفته‌رفته ممنوع اعلام شد و با تخریب تکیهٔ دولت به دستور رضاخان، تعزیه پا به دوران افول خود گذاشت. هرچند پس از شهریور ۱۳۲۰ دیگر بار سر برآورد، اما در برابر سرگرمی‌هایی همچون سینما و تئاتر، نتوانست موقعیت و عظمت پیشین خود را بازیابد.[۱۹]
[ویرایش] اصطلاحات و واژه‌های رایج در تعزیه

شبیه‌گردانی: نمایش تعزیه

شبیه: بازیگر تعزیه

مقتل‌نویس: نویسنده نسخه و متن نمایش تعزیه

معین البکا: کارگردان تعزیه

ناظم البکا: دستیار کارگردان تعزیه

بانی: سرمایه‌گذار و تهیه‌کنندهٔ تعزیه

فرد: نسخه و متن نمایشنامهٔ تعزیه

بچه‌خوان: کسی که به جای دو طفلان مسلم می‌خواند

زینب‌خوان: بازیگری که در نقش زینب بازی می‌کند

رجزخوانی: هنگامی که اولیا (خاندان پیامبر) و اشقیا (مخالفان پیامبر) در مقابل هم از افتخارات و اصل و نسب خود حرف می‌زنند.

اشتلم‌خوانی یا پهلوان‌خوانی: هنگامی که اشقیا با بیان غلوشده گفت‌وگوهایشان را بیان می‌کنند در حالی که اولیا در یک دستگاه موسیقی گفت‌وگو را به آواز بیان می‌کنند که به آن تحریرکردن می‌گویند.

موالف‌خوان: شخصی که در نقش اولیا بازی می‌کند.

دستگاه: هر تعزیهٔ کامل را یک دستگاه یا مجلس گویند.[۲۰]
[ویرایش] روش اجرا

تعزیه معمولاً با به اجرا درآمدن پیش‌خوانی نمایش مجلس اصلی آغاز می‌شود. کسی که تعزیه را برپا می‌کند «بانی» و گردانندهٔ آن را «تعزیه‌گردان»، «ناظم‌البکا» یا «معین‌البکا» و بازیگران آن را «تعزیه‌خوان» یا «شبیه‌خوان» می‌نامند. همچنین به سایر همکاران برپایی تعزیه «عملهٔ تعزیه» می‌گویند.[۲۱]

در این نمایش محدودیتی برای استفاده از لوازم و اسباب در میان نیست. مثلاً در زمان ناصرالدین شاه هنگام اجرای مجلسی از مجالس تعزیه هنگامی‌که سخن از وجود یک شیر به میان آمد، بی‌درنگ صورت زندهٔ این جانور را که در قفسی محبوس بود از باغ وحش آورده و در پیش چشم حاضران به تماشا می‌گذاشتند تا هیجان صحنه بیشتر شود. شبیه‌خوان‌ها برای آسانی ادامهٔ مطلب مربوط به نقش خود، معمولاً به هنگام اجرا، تکه کاغذی به نام «فرد»، در دست دارند که در آن‌ها مصراع‌های آخر نقش طرف مقابل یا نخستین مصراع از ادامهٔ نقششان یادداشت شده تا بتوانند به‌موقع و بدون زحمت نقش‌آفرینی خود را دنبال کنند. بازیگران ناشی یا خردسال را شخص تعزیه‌گردان، از کنار محدودهٔ نمایش راهنمایی می‌کند؛ حتی گاهی به شبیه‌خوان‌های کارآزموده هم تذکراتی می‌دهد. نقش زنان را هم مردان بازی می‌کنند که در این حالت به آن‌ها «زن‌خوان» می‌گویند. چنین بازیگرانی برای این‌که در نقش خود بهتر ظاهر شوند باید صدایی زیبا داشته باشند و ترجیحاً نقاب بر چهره بپوشند. گاهی نیز برای بهتر شدن بازی نقش زنان، از پسران نوجوان کارآموخته استفاده می‌شود.[۲۲]

شبیه‌خوانان در اجرای هر مجلس معمولاً دو دسته‌اند: اولیاخوان و اشقیاخوان. شبیه‌خوان‌هایی که نقش اولیا و یاری‌دهندگان دین را بازی می‌کنند، اولیاخوان، مظلوم و انبیاخوان نامیده می‌شوند و کسانی که نقش اشقیا و دین‌ستیزان را بازی می‌کنند اشقیاخوان یا ظالم‌خوان‌اند. اولیاخوان‌ها نقش‌های خود را موزون و خطابه‌ای سرمی‌دهند، اما اشقیاخوان‌ها سخنان خود را ناموزون و معمولی و در پاره‌ای از موارد، تمسخرآمیز بیان می‌کنند. اولیاخوان‌ها جامهٔ سبز یا سیاه بر تن می‌کنند و اشقیاخوان‌ها لباس سرخ. اما در مورد سیاهی‌لشکرهای هر یک از دو دسته، استفاده از جامه‌هایی با این رنگ‌ها مصداق کاملی ندارند.[۲۳]
[ویرایش] انواع تعزیه

تعزیه از درون سوگواری‌های مذهبی برآمده و خود نیز جزئی از سوگواری به‌شمار می‌رود. اما رفته‌رفته با پیمودن مسیر تکاملی، انواع تعزیه‌ها به وجود آمد. تعزیه را می‌توان به تعزیهٔ دوره، تعزیهٔ زنانه و تعزیهٔ مضحک تقسیم کرد.[۲۴]
[ویرایش] تعزیهٔ دوره

تعزیهٔ دوره عبارت است از نمایش چندین دستگاه تعزیه به گونه‌ای همزمان به طوری که چندین گروه تعزیه‌خوان در یک محل یا محل‌های مختلف، آن را می‌خوانند. شیوهٔ کار به این صورت است که گروه نخست پس از پایان بخشیدن به کار خود در محل نخست، به محل دوم می‌رود و در آن‌جا همان دستگاه را تکرار می‌کند و دستهٔ دوم جای گروه اول را گرفته، دستگاه دیگری را به نمایش درمی‌آورد. آن‌گاه گروه نخست پس از به پایان بردن کار در محل دوم به محل سوم می‌رود و گروه دوم نیز که کار خود را در محل اول پایان بخشیده، جای گروه نخست را در محل دوم می‌گیرد. به همین صورت چندین دستگاه تعزیه به صورت همزمان به نمایش درمی‌آید. در برخی جاها تعزیهٔ دوره را در میدانی گرد و پر از تماشاگر بازی می‌کردند.[۲۵]
[ویرایش] تعزیهٔ زنانه

تعزیهٔ زنانه نمایش تعزیه‌ای است که روزگاری به وسیلهٔ زنان و برای تماشاگران زن، معمولاً در دنبالهٔ مجالس روضه‌خوانی اجرا می‌شد و تنها به صورت کاری تفننی بر جا ماند و عمومیت و توسعه‌ای نیافت. این تعزیه‌ها را در فضای باز حیاط‌ها یا تالارهای بزرگ خانه‌ها اجرا می‌کردند. بازیگران شبیه‌خوان‌ها زنانی بودند که پیش از آن در مجلس‌های زنانهٔ «ملا» روضه می‌خواندند یا پای چنین مجالسی راه و رسم بازیگری را آموخته بودند. آن‌ها نقش مردان مجالس مختلف را نیز خود بازی می‌کردند. داستان این تعزیه‌ها مثل مضامین تعزیهٔ معمولی بود، با این تفاوت که قهرمان‌های اصلیش را بیشتر زنان تشکیل می‌دادند. تعزیهٔ زنانه تا میان عهد قاجار گاه‌گاه در خانه‌های اشرافیان بازی می‌شد و رفته‌رفته تا اواخر این دوره از میان رفت.[۲۶]
[ویرایش] تعزیهٔ مضحک

تعزیهٔ مضحک، تعزیه‌ای است شاد با مایه‌هایی سرشار از طنز، کنایه، لعن و نفرین. افراد در این تعزیه به تمسخر دین‌ستیزان و کسانی می‌پردازند که به محمد و امامان شیعه و خاندان آن‌ها ستم یا بی‌ادبی کرده‌اند. اگر اولیاخوانی در این تعزیه‌ها نقش داشته باشد، حضورش چه در گفتار و چه در رفتار توأم با وقار و متانت است، در حالی که دیگران هر یک به جای خود با بازی‌ها و حرکت‌هایی مضحک و خنده‌آور ظاهر می‌شوند و شادی می‌آفرینند. گاهی هم برای نشان دادن مجلس کفار از مطربان و تقلیدگران و مسخرگان استفاده می‌کردند که چون مراد از این استفاده تمسخر و توهین به آن‌ها بود، طبعاً منعی نیز نمی‌توانست داشت. این نوع تعزیه‌ها معمولاً روزهای جمعه و عیدهای مذهبی و برای شاد کردن مردم اجرا می‌شد.[۲۷]
[ویرایش] تعزیهٔ امروز

هنر تعزیه، در طول زمان تغییراتی را به خود دیده‌است اما هنوز هم جزو اصیل‌ترین و پرسابقه‌ترین هنرهای ایرانی و اسلامی مردمان ایران است. در استان‌های مختلف ایران از شمالی‌ترین شهرهای خراسان و آذربایجان تا جنوبی‌ترین شهرهای سیستان و اهواز از پهنهٔ کویر تا حاشیه‌های زاگرس و البرز و از دریای خزر تا خلیج فارس، در ایام ماه محرم، تعزیه برگزار می‌شود. نسخه‌های اشعار این نمایش مذهبی در سراسر ایران تفاوت کمی با هم دارند. مردم از اول ماه محرم همه‌ساله به مناسبت سالروز این واقعه، در شهرها و روستاهای ایران، مساجد و تکایا را با قالی و قالیچه آذین می‌بندند و دیوارها و منبر را سیاه‌پوش می‌کنند. تا چند سال قبل، شبیه‌خوانی و تعزیه‌خوانی از هفتم محرم در میادین و صحن حیاط حسینیه‌ها و تکایا در شهرستان‌ها معمول بود. شبیه‌خوان‌ها که برای این کار تعلیم یافته بودند، کار خود را با طبل، شیپور و کرنا در محل تعیین‌شده آغاز می‌کردند. مردان از یک سو و زنان از سوی دیگر، کم‌کم جمع می‌شدند و به تماشای مراسم شبیه‌خوانی و تعزیه‌خوانی می‌ایستادند. معمولاً یک یا چند ریش‌سفید، مأموریت راهنمایی مردم و حفظ نظم محیط برگزاری تعزیه را بر عهده داشتند.[۲۸]

شبیه‌خوان‌ها هر روز یکی از وقایع کربلا را نشان داده و شبیه‌خوانی مربوط به آن را نمایش می‌دهند. بازیگران نیز معمولاً نقش خود را از روی نوشته‌هایی که دارند می‌خوانند و نقش‌ها را به‌ترتیب اجرا می‌کنند. شبیه‌خوان‌ها در سؤال و جواب‌ها تناسب آوایی را رعایت می‌کنند؛ مثلاً اگر حسین یا ابوالفضل عباس سؤال و جوابی رد و بدل کنند و حسین‌بن علی سؤالی را با شور و حال خاصی بپرسد، عباس نیز پاسخ او را با تناسب و آهنگین می‌دهد. البته مخالف‌خوان‌ها و اشقیاخوان‌ها، شعرها را با صدای بلند و بدون تحریر می‌خوانند و حالتی پرخاش‌گرانه دارند. تعزیه‌نامه نیز به عنوان یکی از اصلی‌ترین متن‌های شبیه‌خوانی در اختیار تعزیه‌خوانان قرار دارد. تعزیه‌نامه، متنی است که تعزیه‌گردان برای اجرای تعزیه‌ای گرد آورده یا می‌نگارد و پیش از آغاز تعزیه میان شبیه‌خوان‌ها پخش می‌کند. گاهی به تعزیه‌نامه، «نسخه» هم می‌گویند.[۲۹]
[ویرایش] موسیقی

اهمیت موسیقی آوازی در تعزیه چشم‌گیر است به گونه‌ای که ایفاگران نقش‌ها می‌بایست از دستگاه‌های موسیقی آگاه باشند تا اگر نقش آن‌ها تغییر یافت، بتوانند در آواز معین بخوانند. در موسیقی تعزیه برای نقش‌های افراد سخت‌دل آوازهای متناسب با نقش‌های آن‌ها انتخاب می‌شوند مانند شمر که در نوا یا رجز و علی‌اکبر که در دشتی می‌خوانند. برای پیش‌گیری و آمادگی از جابجایی ناگهانی نقش، هر کس باید لحن‌ها و شعرهای دیگر نقش‌ها را فرابگیرد. گاهی کسی که نقشی را به شیوه‌ای بهتر ایفا می‌نموده و از این رو، نام شخصیت اصلی تعزیه، لقبی برای او در زندگی روزمره‌اش باقی می‌مانده‌است.[۳۰]

موسیقی دستگاهی ایران با موسیقی تعزیه تفاوت زیادی دارد. اگر تعزیه‌خوان بخواهید موسیقی دستگاهی را بیاموزد از موسیقی تعزیه عقب می‌ماند زیرا این دو بعداً در دل هم ادغام شده و موسیقی تعزیه را از حس خود می‌اندازد. در تعزیه یک پرده و دو پرده وجود دارد، اما ربع پرده ندارد. همین‌طور در موسیقی تعزیه دوگاه یا درآمد دو وجود ندارد ولی در موسیقی چنین چیزی هست. در تعزیه یک درآمد و یک اوج داریم. تنها ردیف‌هایی که در تعزیه هست چهارگاه و ماهور است. اما این دستگاه‌ها در تعزیه پخش شده‌است؛ مثلاً در چهارگاه اول چهارگاه و گوشهٔ زابل را می‌خواننند اما گوشهٔ حصارش می‌رود در آخر تعزیهٔ حضرت عباس. به این ترتیب، با وجدی که کل ردیف‌ها می‌چرخد اما هرکدام جای خودش هست.[۳۱]
[ویرایش] مراحل تعزیه‌خوانی

تعزیه‌خوانان معتقدند که تعزیه‌خوانی را باید پله‌پله آموخت و نمی‌شود ره صدساله را یک‌شبه طی کرد و از امام‌خوانی آغاز کرد.[۳۲] استادان هنرهای آیینی سنتی معتقدند که موافق‌خوان‌ها تعزیه‌خوانانی‌اند که صدای خوبی داشته و می‌توانند در ردیف‌های موسیقی اجرای برنامه کنند.[۳۳]

در قدیم اکثر کسانی که وارد تعزیه می‌شدند ریشه‌ای در تعزیه داشتند؛ پدر یا پدربزرگ یا برادرشان تعزیه‌خوان بودند؛ یا حتی در محله‌ای زندگی می‌کردند که یک گروه تعزیه‌خوان ثابت در آن محل زندگی می‌کردند[۳۴] و استادان تعزیه به عنوان معین‌البکاء یا میرزا به هیأت‌ها می‌رفته و استعدادیابی می‌کردند و کسی را صدایش خوب بود اجازه می‌گرفتند و به تعزیه می‌آوردند.[۳۵] به باور استادان این هنر، هرکسی نمی‌تواند تعزیه‌خوان شود بلکه باید جوهرهٔ اصل تعزیه را داشته باشد؛ یعنی علاوه‌بر صدای خوب باید در خواندن بی‌پروا بوده، ترسو نباشد. بعضی از بچه‌خوان‌ها صدای خوبی داشتند اما در جنگ بی‌پروا نبودند و تا یکی از اشقیا برای بازی جنگ به مقابلشان می‌آمد می‌ترسیدند یا در مقابل جمع صدایشان را رها نمی‌کردند.[۳۶]

تعزیه‌خوانی بر اساس یک سلسله‌مراتب است. کسانی که وارد تعزیه می‌شوند از کودکی در نقش بچه‌خوان آغاز می‌کردند. طبقه‌بندی تعزیه هم این‌گونه‌است که زمانی که کسی بچه‌خوانی می‌کند اول نقش سکینه و رقیه را بازی می‌کند؛ سپس طفلان مسلم و بعد قاسم‌خوان می‌شود.[۳۷] به اعتقاد تعزیه‌خوانان، یک طفلان مسلم‌خوان خوب می‌تواند یک قاسم‌خوان خوب باشد؛ یک قاسم‌خوان خوب هم می‌تواند یک علی‌اکبرخوان خوب می‌شود؛ زیرا این نقش‌ها مکمل یکدیگر بوده و آوازها در دل هم قرار می‌گیرند. اگر در علی‌اکبرخوانی درآمد اول چهارگاه است، در شبیه قاسم همان چهارگاه است اما یک پرده بالاتر در گوشهٔ زابل است. به این دلیل که صدای قاسم‌خوان چپ‌کوک است و معمولاً یک گام بالاتر است.[۳۸]

دورهٔ علی‌اکبرخوانی که طی می‌شود، تعزیه‌خوان وارد دورهٔ شهادت‌خوانی می‌شود. اگر صدای خوبی داشته باشد شهادت‌خوان می‌شود؛ اما اگر صدای تعزیه‌خوان ضعیف اما خوب باشد زن‌پوش می‌شود. بعد از این‌که یک تعزیه‌خوان دورهٔ شهادت‌خوانی را به پایان برساند دیگر محاسنش سفید شده و می‌تواند امام‌خوان باشد.[۳۹] کسی که در رأس شهادت‌خوانی قرار می‌گیرد هم امام‌خوانی می‌کند و هم عباس‌خوانی. آخرین مرحله امام‌خوانی است که در آن باید از یک سنی گذشت تا به این مرحله رسید. در این سن صدا کمی ضعیف‌تر می‌شود و سوز بیشتری دارد.[۴۰]
[ویرایش] دیدگاه نمایش‌شناسانه

نمایش‌شناسان در بررسی گونه‌های مختلف نمایشی به همانندی‌هایی بین تعزیه و تئاتر روایی اشاره می‌کنند. مثل جنبهٔ استفاده از شیوهٔ فاصله‌گذاری یا بیگانه‌سازی که در جریان آن اگرچه بازیگر خود در نمایش ماجرا نقش می‌آفریند، اما شیوهٔ کار او طوری است که در تماشاگر می‌دمد تا بازیگر را با شخصیت مورد نظر یکی نگرفته و همسان نپندارد و بداند که او فقط نقش افراد را بازی می‌کند. برای رسیدن به این هدف، یا لحظه‌هایی بازی را قطع می‌کند یا آن‌که در برابر کامروایی‌ها یا رنج و شکنجه‌های رفته بر آن شخصیت واکنش نشان می‌دهد.[۴۱]

نشانه و نماد در تعزیه کاربرد زیادی دارد چنان‌که گفته‌اند این نمایش باغی از نشانه و نماد است. انواع پرچم‌های سبز، سرخ و سیاه که نماد اهل بیت، شور و انقلاب و سوگواری‌اند، علم که نماد درفش سپاه حسین‌بن علی است، تشت آب به نشانهٔ شط فرات؛ شاخهٔ نخل یا هر نهالی به نشانهٔ نخلستان و درخت؛ چرخش به دور خود و راه رفتن به گرد صفحه به علامت گذشت زمان و همچنین مسافرت؛ چتر که وسیلهٔ القای تازه فرود آمدن هر ولی یا فرشته به‌ویژه جبرئیل از آسمان است؛ زدن عینک سفید برای نشان دادن روح بصیرت و نیکدلی و عینک دودی برای جلوهٔ خباثت و بدسگالی؛ عصا که نشانگر تجربه و مصلحت‌اندیشی است؛ نگریستن گاه و بی‌گاه از میان دو انگشت بزرگ دست برای تأکید بر قدرت و فضیلت اولیا در تجسم اوضاع آینده و همچنین پیش‌بینی؛ بر تن کردن نیم‌تنهٔ بلند سفید (کفنی) به نشانهٔ نزدیک شدن مرگ و اعلام جانبازی؛ زدن یا افشاندن اندکی کاه بر سر برای نشان دادن ماتم‌نشینی؛ اسب سپید بی‌سوار به نشانهٔ اسب حسین‌بن علی، ذوالجناح و شهادت صاحبش؛ گهوارهٔ آغشته به رنگ سرخ برای بیان شهادت علی‌اصغر؛ استفادهٔ گاه و بی‌گاه از کبوتری سفید برای آگاهانیدن تماشاگران از دریافت نامه یا خبر و همچنین القای حس معصومیت و همدردی در آن‌ها و کجاوه‌نشینی شبیه‌زنان برای نمایش به اسیری رفتن آن‌ها، از جمله این نمادهاست.[۴۲]

نقش‌خوانی بر منبر، ویژهٔ اولیای نامدار است؛ بزرگی و کوچکی چهارپایه‌هایی که اولیا برای سر دادن نقش‌های خود بر آن می‌ایستند وسیله‌ای برای مشخص کردن پایه و مرتبه آن‌هاست.[۴۳]
[ویرایش] گستره

در میان شیعیان غیرایرانی (در عراق و شبه‌قارهٔ هند) لفظ تعزیه با وجود ارتباط با مصائب کشتگان کربلا، به معنای «شبیه‌خوانی» به کار نمی‌رود[۴۴] بلکه آنان تعزیه را مراسمی نمادین می‌دانند که در آن دسته‌های عزاداری در طول مراسم، شبیه ضریح یا تابوت حسین‌بن علی را بر دوش کشیده و در پایان روز عاشورا و همچنین اربعین آن را به خاک می‌سپارند.[۴۵][۴۶] به نوشتهٔ آنه‌ماری شیمل (ص ۲۹۷)، در قرن سیزدهم ه. ق. /نوزدهم م. در قلمرو سلطنت اَوَدْه در لکهنوی هند، تعزیه به منزلهٔ یکی از تماشایی‌ترین نمایش‌ها، در حضور سلاطین برگزار می‌شد. وی مشخص نمی‌کند که این نمایش تماشایی چه بوده و چه عناصری داشته‌است.[۴۷]

در ناحیهٔ کارائیب، برای نمونه در جزیرهٔ ترینیداد نیز تعزیه به مراسمی نمادین مربوط می‌شود که به آن «تَجَه» یا «هوسَی» (حسین) می‌گویند. عمده‏ترین بخش‏ آن آداب مربوط به مراسم تابوت است[۴۸] تجه را در روزهای محرم ساخته و پس از نمایش، آن را در آب غرق می‌کنند. (ر. ک. د. اسلام، چاپ دوم، ذیل واژه)

گفتنی است که این قبیل مراسم نمادین در نواحی دیگر جهان، از جمله در اندونزی با عنوان تابوت، نیز برگزار می‌شود.[۴۹] (ر. ک. عاشورا)[۵۰] یکی از اصلی‌ترین مراسم‏ سنتی مربوط به ماه محرم در اندونزی مراسم تابوت است. در یکی از نواحی اندونزی مردم تابوتی‏ چوبی را که با کاغذهای رنگارنگ‏ تزئین شده و بر روی آن قبر حسین بن علی تصویر شده‌است بر دوش می‏کشند و این تابوت را تمام روز به‏ حرکت درآورده و در شهر می‌گردانند و در عصر عاشورا آن را به دریا می‏اندازند.[۵۱]

نسخه تعزیه عروس قریش

فاطمه: بزرگوار خدایا غریب و رنجورم  ز مرگ مادر خود خوار و زار و هم کورم  نه مونسی که به او راز دل عیان سازم  نه همدمی که زمانی به نوحه پردازم  خدیجه مادر زارم گذشته از دنیا  بگیر جان مرا ای مهیمن بی  یکتا  ام سلمه: ای دختر ارجمند احمد  ای بضعه اطهر محمد  تا چند ز دیده اشک باری؟ دیگر منما فغان و زاری  فاطمه: مکن تو منع دل من ز ناله جانکاه  برو بسوی زنان قریش یا اُماه  بگو که مادر زهرا گذشته از دنیا  کنید یاری و امداد او به بزم عزا  ام سلمه: خطاب من به شما ای زنان قریش  گذشته است شما را زمان عشرت و عیش  چرا که رفته ز دنیا، خدیجه محزون  دل حبیبه خود را نموده او پر خون  برای تعزیه داری او در این سامان  کنید رنجه قدم را تمام ای یاران  خواهر ابوالجهل: برو تو خواهر فرخنده و حمیده لقا  بگو به فاطمه که ای دختر رسول خدا  که ما همه ز تو و مادر تو بی زاریم  به بزم تعزیه مادرت نمی آئیم  دختر عبد العزیز:  ببر به فاطمه پیغام ما در این ساعت  بگو که ای شده پا بند غصه و محنت  تو با فقیری خود باش مونس و دمساز  تو با غم و الم و غصه ،ما به عزت و ناز  ام سلمه: ای خداوند خالق سبحان  فاطمه بی کس است در دوران  برسان ای خدا بر سر او  یاوری در عزای مادر او فاطمه: یارب اندر وطن خویش غریب و زارم  من که در دیده یاران و عزیزان ،خوارم  نه انیسی که به او راز دل خویش کنم  نه طبیبی که کند چاره تن بیمارم  مادرم کو که زمانی ز ره مهر و وفا  شود از این همه اندوه گران غمخوارم  پیغمبر: چه واقعست پدر جان که زار و گریانی؟ چه روی داده که از دیده اشک ریزانی؟ فاطمه: ندارم یاوری کز مهربانی در این ماتم سرا آید زمانی  کند یاری مرا دراین مصیبت  دلم خالی بود یکدم ز محنت  پیغمبر: یارب این فاطمه دختر افکار منست  پاره جان من و مونس و غمخوار منست  مادرش ز دنیا رفته و ندارد یاری  برسان بهر وی ای بار خدایا، غمخواری  جبرئیل: ایا  به رتبه منصب تو مادر بنی آدم  دگر تو آسیه همراه حضرت مریم  روان شوید به همراه حوریان شما  به تعزیه داری به خانه زهرا  دمی کنید به آن بر گزیده اوتاد  در این مصیبت عظمی ز روی مهر امداد  فاطمه: خوش آمدید عزیزان به یاری من زار  کنید لحظه ای امداد من به حق خدا  خواهر ابوالجهل: ایا زنان قریش این زمان به خاطر شاد  علیه فاطمه سازید عشرتی بنیاد  کنید رخت و لباس و اساس و زیور و زر  به حال خرم و مسرور و شادمان در بر  فاطمه: ای دوستان خاکم به سر ،وای ، وای  وقت عزا و ماتم است  گشتم به عالم خونجگر ،وای، وای  وقت عزا و ماتم است  خواهر ابوجهل و دختر عبدالعزیز : از مرگ مادر در زمان ، آی ،آی  زهرا شده خونین جگر  شادی نمائید این زمان، آی ،آی  وقت نشاط و عشرت است  فاطمه: کو مادر افکار من،وای، وای  یعنی خدیجه دوستان  آن مونس و غمخوارمن ،وای، وای  وقت عزا و ماتم است  خواهر ابوجهل و دختر عبدالعزیز : یاران در این عشرت سرا،آی ،آی  داد از غم بی جا کنید  شادی کنید با دف و نای ،آی، آی  وقت نشاط و عشرت است  دختر عبد العزیز: تمام ای زنان اهل قریش جمع شوید  یکی روید بر فاطمه دهید نوید  که ما تمام تو را چاکریم و خدمتکار  کنیم فاطمه را نزد خویش زار و فکار  خواهر ابوجهل: فدای جان تو ای دختر رسول امین  چه واقعست که گردیده ای ملول و حزین  به خدمت آمده ام تا کنی سر افرازم  که جان خویش به خاک رهت فدا سازم  یقین بدان که زنان قریش از دل و جان  نثار تو سازند جان خود قربان  چه می شود که مرا منفعل نفرمایی؟ قدم به بزم عروسی ما تو رنجه فرمایی  فاطمه: مگو تو این سخنان،مرا مکن دلخون  زحرف عیش مزن،جان ز تن رود بیرون  خواهر ابوجهل: سلام ما به تو ای مقتدای عالمیان  به خاک پای شریفت کنیم عرض بیان  که تو ز روی کرم ای رسول عالمیان  کنی تو فاطمه را سوی بزم عیش ،روان  پیغمبر: شما روانه شوید ای زنان بد نسب  که حال فاطمه را میکنم روان ز عقب  به عجز فاطمه را می نمایمش راضی  به شرط آنکه نمایی به دم سازی  جبرئیل: خطاب من به جمله حوریان یکسر  کنید شکر خداوند اکبر  ز بعد شکر خداجمله سرتاسر  کنید فاطمه را جمله در زر و زیور  حوران: فدای جان تو گردیم جمله ماها  شویم ما به فدای کلامت ای زهرا بیا که شانه زنیم زلف انبر افشانت  بیا که این تن و جانها کنیم قربان  بیا که چادر عصمت کنیم بر سر تو  بیا که جامه سندوس کنیم در بر تو فاطمه: شکر و حمدت ای خداوند کریم  چون به جا آرم من زار الیم؟ شکر و حمدت ای خدای کار ساز  کردی ام اندر زمانه سر فراز  شکر گویم روز و شب از جان و دل  گشته ام از خجلت خود منفعل  حوران: ایا زنان عرب این زمان ز راه نیاز  بر آورید به هر سو به یکدیگر آواز  ایا زنان عرب با خبر شوید شما  که  می رسد بسوی عیش ،حضرت زهرا  خواهر ابوجهل: شوم فدای تو ای دختر رسول جهان  میار این سخن جانگداز را به زبان  نمی کنیم به دین محمدی اقرار  مگر که از تو شود معجزی به ما اظهار  فاطمه: ایا زنان عرب معجزی از این بهتر  که نو عروس شما به هزار زینت و زر  به حجله خانه خود مرده از حسد الحال  روید مرده خود را زخاک بر دارید  به دین خویش تنش را به خاک بسپارید  خواهر ابوجهل: واحسرتا که تازه عروس از جهان گذشت  ببرید دل ز خانه و از خانمان گذشت  واحسرتا که مرده عروس  و ندیده کام  واحسرتا که عیش جهان شد به ما حرام  ای دختر رسول خدا از ره وفا  کن چاره ای به حالت این نو عروس ما  فاطمه: اگر شوید مسلمان شما ز راه وفا  کنم به حکم خدا ،زنده نو عروس شما  عروس: هزار شکر که گردیده مطلب حاصل  شوم زدیدن فرزند مصطفی خوشدل   ایا زنان عرب جملگی به نزد رسول  روید مذهب و آئین او کنید قبول  خبر ندارید شما از عذاب دوزخ و نار  کنید به مذهب و دین محمدی اقرار  فاطمه: خوشا به حال شما ای ستم کشان ملول  که کرده اید  زجان مذهب رسول قبول  به پا کنید شما جملگی به ناله و آه  اقول اشهد ان لا اله الا الله  خواهرابوجهل: گواه باش که گفتیم ما به ناله و آه ،اشهد ان لا اله الا الله

خلاصه ایی از تعزیه خروج مختار ثقفی

(مختار) منت خدای را که بود فرد کردگار باشد کریم و دادگر و آفریدگار  یارب عنایتی بنما تو ز مرحمت  تا بهر انتقام کشم تیغ خون فشان  (ابراهیم) ای خالقی که جمله مخلوق انس و جان شکر تو عاجزانه برانند بر زبان (مختار) نیست منظور به جز خواستن خون حسین نیست منظور به جز خون جوانان حسین  قاتلان شه لب تشنه بیارید برم  که من از کرده این قوم بسی خون جگرم ( ابراهیم ) نما تو بر سر اورنگ اقتدار قرار که من به مرکب خود می شوم به جنگ سوار (ابن مطیع ) شکر خدا به کوفه شدم صاحب اختیار  شکر خدا که آل علی شد به غم دچار  شکر خدا که جمله مردم شدند مزید  بر امر و بر طاعت سلطان دین، یزید ( ایاز ) السلام ای امیر کل رفیع  والی کوفه ای ابن مطیع  جمع بنموده شیعیان یکسر  بهر بیعت تمام خرد و کبیر  عن قریب است او به اوج کند  بهر بگرفتنت خروج کند (ابراهیم) ای دلاور کن بزرگی خون من امشب مریز  از بزرگان جهان خوش نیست تندی و ستیز( ایاز ) کی گذارم تا بری سالم تو جان خود به در  ضرب شمشیری چنانت می زنم بر فرق سر ( ابراهیم ) ای جفاپیشه تو را مر جگر فولاد است  تیغ من تشنه به خونت چون سگ صیاد است  بستان تیغ ز دست من ایا شوم دغا  اجل آورده تو را بر سر راهم بیگاه (ابو خلیق) آه و صد آه که از آتش جور مختار  می کشد عاقبت کار مرا سوی مزار  وای می رسد لشگر مختار به نزدم گستاخ  بهتر است آنکه چو روباه روم در سوراخ  (ابراهیم) رسد مرد مجنونی به مدنظر  بگیرید دورش همه سر به سر (مختار) شد یقینم که تو هستی ز خدا بیگانه  ضرب چوب است که دیوانه کند فرزانه  کنم مشخص دیوانگی تو به محک  بیاورید ای عزیزان براش چوب و فلک (منقذ) ای وای وای لشگر مختار بالیقین  سازند پاک روی زمین نسل قاتلین  آه و فغان که رفت ز ما طاقت و قرار  بهتر بود فرار نمائیم اختیار (ابراهیم) ای دلیران کیست سازد جانب صحرا فرار؟ باش تا بینم که باشی ای لعین بد شعار؟( مختار ) داغها بر دل مرا بد زین لعین بی حیا  قاتل شهزاده اکبر باشد این شوم دغا  حیف و صد حیف از علی اکبر رعنا جوان  پاره پاره شد تنش از جور و ظلم ناکسان (ابن سعد) فغان که دولت مختار گشته عالم گیر  لوای شوکت او رفته تا سپهر منیر (اباحفص) پدر فدات چرا واله و پریشانی؟ به بخت خویش به جنگی و زار و حیرانی (ابن سعد) تو خواهر زاده مختار هستی  پدر را از دل و جان یار هستی  به دایی بهر بابا کن وساطت  مرا بنما رها از این مشقت  (ابراهیم) چهارتن  زدلیران به همرهم اکنون  روان شوید که در دل مراست راز نهان  ایا گروه بایستید در برون سرا  مباد آنکه گریزد همین لعین دغا (بالا سر ابن سعد) بخواب روی زمین ای لعین ابتر من  سرت به مثل سر شگ جدا کنم از تن  نهید میان طبق رأس این لعین شریر  به رسم تحفه برید این طبق حضور امیر (خدمت مختار) حضور حضرتت آورده ام به صد تعظیم هر آنکه خواسته بودی کنون ز ابراهیم (خولی) ای وای که از وحشت مختار دلاور  افتاده شرر در سپه کوفه سراسر  من داخل آن مزبله پنهان شوم از ترس  هر کس به سراغ آیدم از مومن و کافر  برگو سه ماهه به سفر رفته نیامد  گویا ز سفر سوی سفر رفته نیامد (ابراهیم) بگشائید در خانه خولی یاران  تا بجویم ز همان ظالم مردود نشان (زن شامی) ای امیر الامرا ، خولی شوم کافر  نیست در خانه سه ماه هست که رفته سفر (زن کوفی) ای برادر زمن غم زده بشنو ز وفا تا نشانی دهم از خولی بی شرم و حیا  داخل چاه توالت شده پنهان مثل موش  دو سه روز است چو سگ می کند افغان و خروش  شبی آورد آن سر را به خانه  که شد خانه بهشت جاودانه  نهادش در تنور این نا مسلمان  به خاکستر نهان چون ماه تابان  که ناگه نیمه شب با آه و زاری  ز سقف خانه شد داخل عماری  نمودم شستشویش بهتر از جان  بسی بهرش زدم بر سینه و سر(مختار)بس بود ای زن که شد جانم کباب خون ز چشمانم روان شد بر جای آب  ای دلیران زین لعین بی حیا  بند از بندش کنید اکنون جدا (شمر) ای سنان وقت گریزاست که شدکار از دست  چاره بنما که در این کوفه نه بتوانی نشست (سنان ) آری ای شمر بیا تا بگریزیم اکنون  چونکه در کوفه یقین پرچم ما گشت نگون (ابراهیم) شکر لله که گشتند در این لحظه دچار  در کفم این دو تبهکار لعین غدار  پردلان جمله نمائید شما چهار طرف  عمر این هر دو تبهکار نمائید تلف  دست این هر دو سیه روی دغا بربندید  بسوی دارالعماره، بر مختار برید (نوفل) آه و صد آه که دیگر نبود راه فرار  بوالعجب دست اجل گشته مرا سخت دچار  چادر اندر سر خود می فکنم مثل زنان  تا بدین حیله مگر آنکه برون آرم جان (ابراهیم) کیستی ای زن و برگوی روانی به کجا؟ به کجا می روی ای زن تو بیان کن تنها  (مختار) چادر از فرقش بکش تا آنکه بشناسم نخست  کیست این ظالم که خودرا مثل زن کرده درست؟(ابراهیم) بزنیدش کتک و وارونه سازید سوار  پس به بازار بگردانید با خواری خوار (مختار) شماها بر سرم منت گذارید  بکوشید حرمله نزدم بیارید  (حرمله) منم که خصم رسول و دشمن دینم  منم که قاتل اولاد آل یاسینم  منم که تیر فکندم به حنجر اصغر  منم که رحم نکردم به شاه تشنه جگر (مختار) خدا عذاب تو در جهان زیاد کند  کسی ندیده چو تو ظلمی بی حساب کند  زنید تیر به جسمش که خوار و زار شود  به درد و محنت و غم این زمان دچار شود (حکم بن طفیل) حکم بن طفیلم ای عزیزان  شدم مغضوب اندر نزد سبحان  (مختار) کنم شکر تو ای خدای جهان  که ابن طفیل است به دیده عیان (مختار) ایا گروه شما بعد جور و جفا  دست و پا برید از همین لعین دغا (ابراهیم) برید دست و پایش شما  که او دو دست عباس کرده جدا  (ابوالحنوق) منم بوالحنوق آنکه از راه کین  زدم سنگ پیشانی شاه دین  بیامد برم قاسم ابن الحسن  زگلزار شه آن گل یاسمن  زدم تیغ خود را چنان بر سرش  سیه کردم از کین سر مادرش (مختار) زنید چوب بر پا و بر پیکرش  برید از خنجر کین سرش(ابراهیم) دو پایش گذارید به چوب و فلک  رسانید فریاد او بر فلک (مختار) بارالها صد هزاران شکر ای پروردگار  قاتلین کربلا رفتند بر بالای دار  یا حسین مختار اگر نآمد به دشت کربلا  قاتلانت را یکایک من رساندم بر سزا  بارالها باز بنما زود راه کربلا  شیعیان دارند بر دل آرزوی کربلا

نقش رنگها در میدان تعزیه

بازی رنگها در میدان تعزیه  بی شک یکی از ارکان مهم در تعزیه این هنر بی بدیل ایرانی ، رنگ می باشد چون این رنگ است که نقشها و شخصیتهای معرکه را در ذهن بیننده عزادار، تثبیت و تفهیم می سازد و چنانچه رکن اساسی رنگ را از این معرکه پر جوش و خروش حذف نماییم نمایش عقیم و بدون روح خواهد ماند. در تعزیه شش رنگ اصلی وجود دارد که معین البکاء به مدد این شش رنگ اصلی صحنه هایی بسیار زیبا از تقابل بین خیر و شر می آفریند. این شش رنگ عبارتند از سبز و قرمز ، سفید و سیاه ، آبی و زرد که به شرح و تفسیر هر یک خواهیم پرداخت - رنگ سبز  این رنگ جزء رنگهای مطلق در تعزیه می باشد شرح و بیان ذات رنگ سبز و اثرات روحی و روانی این رنگ لطیف بارها و بارها توسط اساتیدشرح داده شده است لذا از بیان مجدد آن صرف نظر می نمائیم. در تمامی مجالس تعزیه ، حضرت رسول الله(ص) و دوازده امام بر حق(علیهم السلام) جمیعا  از این رنگ استفاده می نمایند چه در عمامه و چه در قبا و گاها عبا. در این  مورد تنها یک استثناء وجود دارد که امام معصوم از این رنگ استفاده نمی کند و آن هم برای کودکی سرسلسله تعزیت داران عالم حضرت  سیدالشهداء می باشد در مجالسی مانند فضل و فتاح ، روزه گرفتن  حسنین ، عیدی خواستن حسنین و غیره که امام حسین(ع) طفل نابالغ  می باشد قبای ایشان به رنگ قرمز معین شده است. دلیل این استثناء در رنگ لباس ، مربوط به ماجرای پیراهن آوردن جبرئیل امین  از دارالقرار بهشت می باشد که تعزیه عیدی خواستن حسنین نیز بر حول همین محور می چرخد . نقل است که نزدیک عید ، حسنین (ع) از مادرشان حضرت زهرا (س) تمنای پیراهن نو و جامه ای نیکو  نمودند تا همچون همسالان خود شادی روز عید را تکمیل و مضاعف نمایند اما  حضرت خیرالنساء(س) به جهت فقر ظاهری و عدم استطاعت مالی در اجابت  خواسته این نونهالان ، وعده امروز و فردا می دهد  تا بلکه فرج و گشایشی در این امر حاصل گردد  تا اینکه جبرئیل امین به حکم حضرت حق دو جامه سفید رنگ از بهشت  برین تحفه می آورد و جهت پوشش حسنین (ع) به حضرت ام ابیها(س) تقدیم می دارد. حسنین(ع) با دیدن این لباسها و  به اقتضای کودکی از مادر مطهرشان طلب جامه رنگی می کنند . مادر ، طلب ایشان را به سمع جبرئیل امین می رساند لذا بلافاصله  جبرئیل امین به جهت اطاعت امر ، پیراهنهای سفید را پس گرفته و دو پیراهن یکی به رنگ سبز برای امام حسن(ع) و یکی به رنگ قرمز برای امام حسین(ع) تقدیم می نماید. حضرت زهرا(س) از این اختلاف رنگ متعجب می گردد و دلیل آن را از جبرئیل می پرسد و جبرئیل در پاسخ عرض می دارد که حسن مجتبی(ع) در زمان شهادت ، بدنش مبارکش به جهت نوشیدن زهرقاتل ، سبز خواهد  شد و حسین سیدالشهداء(ع) در زمان شهادت ، بدن مبارکش در اثر نیزه و خنجر خون آلود و قرمز خواهد شد و دلیل رنگ این دو پیراهن چنین است . (شاید دلیل اینکه پرچم گنبد حرم سیدالشهدا(ع) بر خلاف سایر عتبات عالیات ، سرخ رنگ و خونین است همین موضوع باشد) .معین البکای صاحب ذوق به ظرافت از این ماجرا بهره جسته و قبای سرخ  را شایسته  قامت دلربای حضرت سیدالشهدا(ع) در کودکی می داند ولی در مجالسی که امام حسین(ع) دوران طفولیت را پشت سر نهاده دیگر قبای قرمز نمی پوشد و مانند سایر ذریه رسول الله(ص) پیکر مطهر را به رنگ سبز می آراید لازم به ذکر است که نقاشان قهوه خانه ای که اکثرا مشاهدات و تصورات  خود را بر پرده درویشی خود مصور می نمودند برای امام حسین(ع) تا پایان عمر قبای قرمز نقش می کردند در تمام پرده هایی که به واقعه عاشورا اختصاص دارد امام حسین را خواهیم دید که قبایی قرمز پوشیده است بهرحال  رنگ سبز رنگی مطلق در تعزیه می باشد که مختص حضرت رسول مکرم اسلام (ص) و ذریه اطهرش می باشد.- رنگ قرمز این رنگ جزء رنگهای مطلق محسوب می گردد یعنی دو پهلو نیست و فقط و فقط برای اشقیاء کاربرد دارد مگر همان یک مورد فوق الذکر که مربوط به طفولیت امام حسین(ع) می باشد.رنگ قرمز ، رنگ خون و خونریزی ، جنگ ، شقاوت می باشد .در تعزیه ها شمر سرتاسر قرمز می پوشد

ادامه نوشته

اسامی شهدای دشت كربلا

اسامی شهدای کربلا از یاران حسین علیه السلام از بنی هاشم و غیر بنی هاشم بدین شرح ذکر شده است: فرزندان امیرالمؤمنین (ع) : ابو بکر بن علی (که شهادت وی با شک و تردید ذکر شده است) ـــ عمر بن علی ــــ محمد الاصغر بن علی ــــ عبد الله بن علی ــــ عباس بن علی ـــــ محمد بن العباس بن علی ـــــ عبد الله بن العباس بن علی ــــ عبد الله الاصغر ـــــ جعفر بن علی ـــــ عثمان بن علی  ــــ فرزندان امام حسن (ع) : قاسم بن حسن ــــــ ابو بکر بن حسن ـــــ عبد الله بن حسن ـــــ بشر بن حسن  ــــ فرزندان امام حسین(ع) : علی بن الحسین الاکبر ـــــ عبد الله الرضیع  ــــ ابراهیم بن الحسین (این نام را ابن شهر آشوب در کتاب خود آورده و تعداد دیگری نیز بدان اضافه کرده است) .  فرزندان عبد الله بن جعفر(ع) : محمد بن عبد الله بن جعفر ــــ عون بن عبد الله بن جعفر ــــ  عبید الله بن عبدالله بن جعفر ــــ فرزندان عقیل بن ابی طالب (ع) : مسلم بن عقیل ــــ جعفر بن عقیل ــــ جعفر بن محمد بن عقیل (نام وی را نیز ابن شهر آشوب ذکر کرده است)  عبد الرحمن بن عقیل ـــ عبد الله الاکبر بن عقیل ــــ عبد الله بن مسلم بن عقیل ــــ عون بن مسلم بن عقیل ــــ محمد بن مسلم بن عقیل ــــ محمد بن ابی سعید بن عقیل  ــــ احمد بن محمد الهاشمی (هر چند که در میان کتب تاریخی نامی از این شخص برده نشده و نه جزء فرزندان عباس و نه غیر او ذکری به میان نیامده اما وی را نیز ابن شهر آشوب آورده است)  یاران امام از غیر بنی هاشم که در واقعه کربلا به شهادت رسیده‏اند   ابراهیم بن الحصین الاسدی ــــ ابو الحتوف بن الحارث الانصاری ــــ  ابو عامر النهشلی  ـــــ ادهم بن امیه العبدی ــــ اسلم الترکی (آزاد شده حسین ع)  امیة بن سعد الطایی ــــ أنس بن الحارث الکاهلی ـــــ  أنیس بن معقل الاصبحی ـــــ بریر بن خضیر الهمدانی ــــ  بشر بن عبد الله الحضرمی ــــ  بکر بن حی التیمی  ــــ جابر بن الحجاج التیمی  ــــ جبلة بن علی الشیبانی  ـــــ جنادة بن الحارث السلمانی ــــ جنادة بن کعب الانصاری ــــ جندب بن حجیر الخولانی  ـــــ  جون (آزاد شده ابی ذر) ــــ جوین بن مالک التمیمی ــــ الحارث بن امرئ القیس الکندی ــــ الحارث بن نبهان (آزاد شده حمزه) ــــ الحباب بن الحارث ــــ الحباب بن عامر الشعبی  ــــ حبشی بن قاسم النهمی  ــــ  حبیب بن مظهر الاسدی ــــ الحجاج بن بدر السعدی ـــــ  الحجاج بن مسروق الجعفی ـــــ  الحر بن یزید الریاحی ــــ الحلاس بن عمرو الراسبی  ــــ حنظلة بن اسعد اشبام  ــــ حنظلة بن عمرو الشیبان  ــــ  رافع (آزاد شده مسلم الازدی) ــــ زاهر بن عمرو الکندی (آزاد شده عمرو بن حمق) ــــ زهیر بن لبشر الخثعمی ــــ  زهیر بن سلیم الازدی ـــــ   زهیر بن القین البجلی ــــ زیاد بن عریب الصائدی ـــ سالم (آزاد شده بنی المدینه الکلبی)  ــــ سالم (آزاد شده عامر عبدی) ـــــ  سعد بن الحارث الانصاری ــــ سعد (آزاد شده علی بن ابی طالب ع) ــــ  سعد (آزاد شده عمرو بن خالد صیداوی) ــــ  سعید بن عبد الله الحنفی ـــــ  سلمان بن مضارب البجلی ـــــ سلیمان (آزاد شده حسین ع) ـــــ  سوار بن منعم النهمی ــــ  سوید بن عمرو بن ابی المطاع ــــ  سیف بن الحارث بن سریع الجابری ــــ  سیف بن مالک العبدی ـــــ  شبیب (آزاد شده حارث جابری) ــــ  شوذب (آزاد شده بنی شاکر) ـــــ  الضرغامة بن مالک  ـــــ عائذ بن مجمع العائذی  ـــــ عابس بن ابی شبیب الشاکری  ـــــ عامر بن حسان بن شریح بن سعد بن حارثه بن لام بن عمرو بن طریف بن عمرو بن بشامة بن ــــ ذهل بن جدعان بن سعد بن قطرة بن طی    عامر بن مسلم العبدی  ـــــ عباد بن المهاجر الجهنی  ـــــ عبد الأعلی بن یزید الکلبی  ـــــ عبد الرحمن الارحبی  ــــــ عبد الرحمن بن عبد ربه الانصاری  ـــــ عبد الرحمن بن عروة الغفاری  ــــ عبد الرحمن بن مسعود التیمی ـــــ  عبد الله بن ابی بکر (چنان که جاحظ در کتاب الحیوان آورده وی از کسانی است که در واقعه کربلا به شهادت رسیده است)  ـــ عهد الله بن بشر الخثعمی  ـــــ عبد الله بن عروة الغفاری  ـــــ عبد الله بن عمیر بن جناب الکلبی  ــــــ عبد الله بن یزید العبدی   ـــ عبید الله بن یزید العبدی  ـــــ عقبة بن سمعان  ـــــ عقبة بن الصلت الجهنی ـــــ عمارة بن صلخب الازدی  ــــ عمران بن کعب بن حارثة الاشجعی  ـــــ عمار بن حسان الطائی ــــ عمار بن سلامة الدالانی  ــــــ عمرو بن عبد الله الجندعی  ــــ عمرو بن خالد الازدی  ـــــ عمرو بن خالد الصیداوی  ـــــ عمرو بن قرظة الانصاری  ــــ  عمرو بن مطاع الجعفی ـــــ  عمرو بن جنادة الانصاری  ـــــ عمرو بن ضبیعة الضبعی  ــــــ  عمرو بن کعب ابو ثمامة الصائدی  ـــــ  قارب (آزاد شده حسین ع) ـــــ  قاسط بن زهیر التغلبی ـــــ  القاسم بن حبیب الازدی ــــــ  کردوس التغلبی  ــــــ  کنانة بن عتیق التغلبی  ـــــ مالک بن ذودان  ـــــ مالک بن عبد الله بن سریع الجابری  ــــــ مجمع الجهنی  ــــــ مجمع بن عبید الله العائذی  ـــ محمد بن بشیر الحضرمی  ــــ مسعود بن الحجاج التیمی    مسلم بن عوسجه الاسدی  ـــــ  مسلم بن کثیر الازدی   مقسط بن زهیر التغلبی  ـــــ منجح (آزاد شده امام حسن ع) ـــــ الموقع بن ثمامة الاسدی  ـــــ نافع بن هلال الجملی  ـــــ نصر (آزاد شده علی ع) ـــــ النعمان بن عمرو الراسبی  ـــــ نعیم بن عجلان الانصاری  ــــــ واضح الرومی (آزاد شده حارث سلمانی) ـــــ وهب بن حباب الکلبی  ـــــ یزید بن ثبیط العبدی  ـــــ  یزید بن زیاد بن مهاصر الکندی ـــــ    یزید بن مغفل الجعفی  ـــــ  چنانچه سی تن از بنی هاشم را به این تعداد که ذکر شد اضافه کنیم تعداد شهدای کربلا به 136 نفر می‏رسد و چون قیس بن مسهر صیداوی و عبد الله بن بقطر و هانی بن عروة را نیز جزء آنها قرار دهیم تعداد آنها به 139 نفر خواهد رسید.

تحقیقی پیرامون پیدایش تعزیه (2)

تعزیهٔ امروز هنر تعزیه، در طول زمان تغییراتی را به خود دیده‌است اما هنوز هم جزو اصیل‌ترین و پرسابقه‌ترین هنرهای ایرانی و اسلامی مردمان ایران است. در استان‌های مختلف ایران از شمالی‌ترین شهرهای خراسان و آذربایجان تا جنوبی‌ترین شهرهای سیستان و اهواز از پهنهٔ کویر تا حاشیه‌های زاگرس و البرز و از دریای خزر تا خلیج فارس، در ایام ماه محرم، تعزیه برگزار می‌شود. نسخه‌های اشعار این نمایش مذهبی در سراسر ایران تفاوت کمی با هم دارند. مردم از اول ماه محرم همه‌ساله به مناسبت سالروز این واقعه، در شهرها و روستاهای ایران، مساجد و تکایا را با قالی و قالیچه آذین می‌بندند و دیوارها و منبر را سیاه‌پوش می‌کنند. تا چند سال قبل، شبیه‌خوانی و تعزیه‌خوانی از هفتم محرم در میادین و صحن حیاط حسینیه‌ها و تکایا در شهرستان‌ها معمول بود. شبیه‌خوان‌ها که برای این کار تعلیم یافته بودند، کار خود را با طبل، شیپور و کرنا در محل تعیین‌شده آغاز می‌کردند. مردان از یک سو و زنان از سوی دیگر، کم‌کم جمع می‌شدند و به تماشای مراسم شبیه‌خوانی و تعزیه‌خوانی می‌ایستادند. معمولاً یک یا چند ریش‌سفید، مأموریت راهنمایی مردم و حفظ نظم محیط برگزاری تعزیه را بر عهده داشتند. شبیه‌خوان‌ها هر روز یکی از وقایع کربلا را نشان داده و شبیه‌خوانی مربوط به آن را نمایش می‌دهند. بازیگران نیز معمولاً نقش خود را از روی نوشته‌هایی که دارند می‌خوانند و نقش‌ها را به‌ترتیب اجرا می‌کنند. شبیه‌خوان‌ها در سؤال و جواب‌ها تناسب آوایی را رعایت می‌کنند؛ مثلاً اگر حسین یا ابوالفضل عباس سؤال و جوابی رد و بدل کنند و حسین‌بن علی سؤالی را با شور و حال خاصی بپرسد، عباس نیز پاسخ او را با تناسب و آهنگین می‌دهد. البته مخالف‌خوان‌ها و اشقیاخوان‌ها، شعرها را با صدای بلند و بدون تحریر می‌خوانند و حالتی پرخاش‌گرانه دارند. تعزیه‌نامه نیز به عنوان یکی از اصلی‌ترین متن‌های شبیه‌خوانی در اختیار تعزیه‌خوانان قرار دارد. تعزیه‌نامه، متنی است که تعزیه‌گردان برای اجرای تعزیه‌ای گرد آورده یا می‌نگارد و پیش از آغاز تعزیه میان شبیه‌خوان‌ها پخش می‌کند. گاهی به تعزیه‌نامه، «نسخه» هم می‌گویند. موسیقی  اهمیت موسیقی آوازی در تعزیه چشم‌گیر است به گونه‌ای که ایفاگران نقش‌ها می‌بایست از دستگاه‌های موسیقی آگاه باشند تا اگر نقش آن‌ها تغییر یافت، بتوانند در آواز معین بخوانند. در موسیقی تعزیه برای نقش‌های افراد سخت‌دل آوازهای متناسب با نقش‌های آن‌ها انتخاب می‌شوند مانند شمر که در نوا یا رجز و علی‌اکبر که در دشتی می‌خوانند. برای پیش‌گیری و آمادگی از جابجایی ناگهانی نقش، هر کس باید لحن‌ها و شعرهای دیگر نقش‌ها را فرابگیرد. گاهی کسی که نقشی را به شیوه‌ای بهتر ایفا می‌نموده و از این رو، نام شخصیت اصلی تعزیه، لقبی برای او در زندگی روزمره‌اش باقی می‌مانده‌است. موسیقی دستگاهی ایران با موسیقی تعزیه تفاوت زیادی دارد. اگر تعزیه‌خوان بخواهید موسیقی دستگاهی را بیاموزد از موسیقی تعزیه عقب می‌ماند زیرا این دو بعداً در دل هم ادغام شده و موسیقی تعزیه را از حس خود می‌اندازد. در تعزیه یک پرده و دو پرده وجود دارد، اما ربع پرده ندارد. همین‌طور در موسیقی تعزیه دوگاه یا درآمد دو وجود ندارد ولی در موسیقی چنین چیزی هست. در تعزیه یک درآمد و یک اوج داریم. تنها ردیف‌هایی که در تعزیه هست چهارگاه و ماهور است. اما این دستگاه‌ها در تعزیه پخش شده‌است؛ مثلاً در چهارگاه اول چهارگاه و گوشهٔ زابل را می‌خواننند اما گوشهٔ حصارش می‌رود در آخر تعزیهٔ حضرت عباس. به این ترتیب، با وجدی که کل ردیف‌ها می‌چرخد اما هرکدام جای خودش هست. مراحل تعزیه‌خوانی تعزیه‌خوانان معتقدند که تعزیه‌خوانی را باید پله‌پله آموخت و نمی‌شود ره صدساله را یک‌شبه طی کرد و از امام‌خوانی آغاز کرد.استادان هنرهای آیینی سنتی معتقدند که موافق‌خوان‌ها تعزیه‌خوانانی‌اند که صدای خوبی داشته و می‌توانند در ردیف‌های موسیقی اجرای برنامه کنند. در قدیم اکثر کسانی که وارد تعزیه می‌شدند ریشه‌ای در تعزیه داشتند؛ پدر یا پدربزرگ یا برادرشان تعزیه‌خوان بودند؛ یا حتی در محله‌ای زندگی می‌کردند که یک گروه تعزیه‌خوان ثابت در آن محل زندگی می‌کردند و استادان تعزیه به عنوان معین‌البکاء یا میرزا به هیأت‌ها می‌رفته و استعدادیابی می‌کردند و کسی را صدایش خوب بود اجازه می‌گرفتند و به تعزیه می‌آوردند.به باور استادان این هنر، هرکسی نمی‌تواند تعزیه‌خوان شود بلکه باید جوهرهٔ اصل تعزیه را داشته باشد؛ یعنی علاوه‌بر صدای خوب باید در خواندن بی‌پروا بوده، ترسو نباشد. بعضی از بچه‌خوان‌ها صدای خوبی داشتند اما در جنگ بی‌پروا نبودند و تا یکی از اشقیا برای بازی جنگ به مقابلشان می‌آمد می‌ترسیدند یا در مقابل جمع صدایشان را رها نمی‌کردند. تعزیه‌خوانی بر اساس یک سلسله‌مراتب است. کسانی که وارد تعزیه می‌شوند از کودکی در نقش بچه‌خوان آغاز می‌کردند. طبقه‌بندی تعزیه هم این‌گونه‌است که زمانی که کسی بچه‌خوانی می‌کند اول نقش سکینه و رقیه را بازی می‌کند؛ سپس طفلان مسلم و بعد قاسم‌خوان می‌شود. به اعتقاد تعزیه‌خوانان، یک طفلان مسلم‌خوان خوب می‌تواند یک قاسم‌خوان خوب باشد؛ یک قاسم‌خوان خوب هم می‌تواند یک علی‌اکبرخوان خوب می‌شود؛ زیرا این نقش‌ها مکمل یکدیگر بوده و آوازها در دل هم قرار می‌گیرند. اگر در علی‌اکبرخوانی درآمد اول چهارگاه است، در شبیه قاسم همان چهارگاه است اما یک پرده بالاتر در گوشهٔ زابل است. به این دلیل که صدای قاسم‌خوان چپ‌کوک است و معمولاً یک گام بالاتر است.

ادامه نوشته

تحقیقی پیرامون پیدایش تعزیه (1)

تعزیه به معنای متعارف، نمایشی است که در آن واقعهٔ کربلا به دست افرادی که هر یک نقشی از شخصیت‌های اصلی را بر دوش دارند، نشان داده می‌شود. این نمایش نوعی نمایش مذهبی و سنتی ایرانی-شیعی و بیشتر دربارهٔ کشته‌شدن حسین بن علی و مصائب اهل بیت است. تعزیه (یا تعزیت) به معنی سوگواری، برپایی یادبود عزیزان از دست رفته، تسلیت، امر کردن به صبر و پرسیدن از خویشان درگذشته،اما آنچه به عنوان تعزیه مشهور است گونه‌ای از نمایش مذهبی منظوم است که در آن عده‌ای اهل ذوق و کارآشنا در جریان سوگواری‌های ماه محرم و برای نشان دادن ارادت و اخلاص به اهل بیت، طی مراسم خاصی بعضی از داستان‌های مربوط به واقعهٔ کربلا را پیش چشم تماشاچی‌ها بازآفرینی می‌کنند. در تعزیه چون اهمیت خواندن هنرمندانهٔ اشعار بیش از روش اجرا و نمایش واقعه‌هاست، آن را — در قیاس با روضه‌خوانی — تعزیه‌خوانی نیز گفته‌اند ــ تاریخ پیدایش تعزیه به صورت دقیق پیدا نیست. برخی با باور به ایرانی‌بودن این نمایش آیینی، پاگیری آن را به ایران پیش از اسلام به پیشینهٔ سه‌هزارسالهٔ سوگ سیاوش پهلوان داستان‌های ملی ایران نسبت داده و این آیین را مایه و زمینه‌ساز شکل‌گیری آن دانسته‌اند.برخی پژوهشگران نیز پیشینهٔ آن را به آیین‌هایی چون مصائب میترا و یادگار زریران بازمی‌گردانند و برخی پیدایش آن را متأثر از عناصر اساطیری میان رودان، آناطولی و مصر، و کسانی نیز مصائب مسیح و دیگر افسانه‌های تاریخی در فرهنگ‌های هند و اروپایی و سامی را در پیدایش آن کارساز دانسته‌اند. ولی به گمان بسیار، تعزیه — جدا از شباهت‌هایش با عزاداری‌های آیینی گذشته — شکل تکامل‌یافته‌تر و پیچیده‌تر سوگواری‌های سادهٔ شیعیان سده‌های نخستین برای کشته‌شدگان کربلا است.برخی دیگر با استناد به گزارش‌هایی، پیدایش تعزیه را مشخصاً از ایران پس از اسلام و مستقیماً از ماجرای کربلا و شهادت حسین و یارانش می‌دانند. در دورهٔ اخیر سوگواری برای شهیدان کربلا از سوی دوستداران اهل بیت در آشکار و نهان در عراق، ایران و برخی از مناطق شیعه‌نشین دیگر انجام می‌گرفت؛ چنان‌که ابوحنیفه دینوری، ادیب، دانشمند و تاریخ‌نگار عرب، در کتاب خود از سوگواری برای خاندان علی به روزگار امویان خبر می‌دهد.اگر تعزیه را به معنی عزاداری و سوگواری و نه به معنی شبیه‌خوانی امروز گمان کنیم، نخستین سوگواری بعد از پیشامد عاشورا از سوی گواهان عینی واقعهٔ کربلا بوده که در سنین کودکی و نوجوانی پس از عاشورا به اسارت رفتند؛ در واقع از هنگامی که قافلهٔ اسرا به طرف شام حرکت نمودند. برخی شبیه‌خوانی و برپایی تعزیه را جهت تماشای عینی واقعهٔ کربلا به یزید نسبت داده‌اند که گویا از عاملین واقعهٔ کربلا خواسته بود تا اعمالی را که مرتکب شده‌اند نمایش دهند و برخی به صفویه، دیلمیان و قاجاریه.اما شکل رسمی و آشکار این سوگواری، به روایت ابن‌کثیر، برای نخستین بار در زمان حکمرانی دودمان ایرانی شیعه‌مذهب آل بویه صورت گرفت. این سوگواری به گونه‌ای بود که معزالدوله احمد بن بویه در دهم محرم سال ۳۵۲ هجری قمری در بغداد به مردم دستور داد که برای سوگواری، دکان‌هایشان را بسته و بازارها را تعطیل کرده، نوحه بخوانند و جامه‌های خشن و سیاه بپوشند.از این دوره دسته‌های عزاداری و نوحه‌خوانی رایج شده و پایه‌های نمایش شبیه‌گردانی ایران گذاشته شد  در دوران حکومت سلطان محمد خدابنده، شیعیان حداکثر استفاده را در انجام مراسم سوگواری و بزرگداشت خاندان محمد می‌کردند اما سوگواری‌ها در این فاصلهٔ تاریخی سبک مشخصی نداشت. به‌تدریج و به مرور زمان، عزاداری‌ها برای حسین‌بن علی، شکل و شیوهٔ مشخصی پیدا کرد. تعزیه بیشترین رواج خود را با حمایت دولت و حکومت صفویان پیدا کرد. در دورهٔ شکوفایی تعزیه، با رواج تشیع و دلایلی مانند روضه‌خوانی و حمله‌خوانی تعزیه از حمایت بیشتری برخوردار شد ــ تعزیه اما در دورهٔ ناصرالدین شاه به اوج خود رسید و بسیاری این دوره را عصر طلایی تعزیه نامیده‌اند. تعزیه که پیش از آن در حیاط کاروانسراها، بازارها و گاهی منازل شخصی اجرا می‌شد، اینک در اماکن باز یا سربستهٔ تکایا و حسینیه‌ها به اجرا درمی‌آمد. معروف‌ترین و مجلل‌ترین این تکایا، تکیهٔ دولت بود که در همین دوره به دستور ناصرالدین شاه و مباشرت دوستعلی‌خان معیرالممالک در سال ۱۳۰۴ هجری قمری ساخته شد. تکیهٔ دولت در زمان ناصرالدین شاه به تقلید از تماشاخانه اپراهال انگلستان ساخته شد که ابتدا به منظور یک سالن تئاتر ساخته شد اما با مخالفت‌هایی که بود به تکیه تبدیل شد. از دیگر تکیه‌های معروف آن زمان تکیهٔ معاون‌الملک در کرمانشاه بود. در آغاز سلطنت ناصرالدین شاه، تعزیه در ۳۰۰ مکان مشخص برپا می‌شد. تعزیه تا زمان مشروطیت در اوج ماند.در سال‌های آغاز دیکتاتوری رضاخان، یعنی پس از ۱۳۰۴ هجری شمسی، اجرای تعزیه و روضه‌خوانی رفته‌رفته ممنوع اعلام شد و با تخریب تکیهٔ دولت به دستور رضاخان، تعزیه پا به دوران افول خود گذاشت. هرچند پس از شهریور ۱۳۲۰ دیگر بار سر برآورد، اما در برابر سرگرمی‌هایی همچون سینما و تئاتر، نتوانست موقعیت و عظمت پیشین خود را بازیابد.

ادامه نوشته